平安孝南:打造靠得住、打得赢、能干事、不出事的公安铁军
Архиме?д (?ρχιμ?δη?; бе??е? эра?а тиклем 287 йылда тыу?ан — бе??е? эра?а тиклем 212 йылда вафат бул?ан) — бар донъяла билд?лелек ал?ан борон?о грек математигы, физигы, механик ??м инженер. Геометрияла, шулай у? ??е ниге? ?ал?ан механика мен?н гидростатикала бик к?п асыштар авторы.
Архимед | |
Αρχιμ?δη? | |
![]() | |
Тыу?ан к?н? | |
---|---|
Тыу?ан урыны | |
Вафат к?н? | |
Вафат урыны | |
?илми даир??е | |
Геометрия ?лк??енд?ге бик к?п асыштар я?а?ан, математик анализды? к?п идеяларын алдан ?уллан?ан. Механика, гидростатика?а ниге? ?ал?ан, бер нис? м??им уйлап табыу авторы бул?ан. К?п кен? математик т?ш?нс?л?р Архимед исеме мен?н б?йле. И? билд?ле?е — Архимед ?аны (22 / 7)[1]. Бынан тыш, уны? исемен граф, та?ы ла бер ?ан, копула, аксиома, спираль, есем, закон ??м баш?алар й?р?т?. ?алимды? эшт?ре, Иоганн Кеплер, Галилео Галилей, Рене Декарт ??м Пьер Ферма ке?ек, XVI-XVII быуаттар?а?ы б?т? донъя?а билд?ле математика ??м физика хе?м?тт?ренд? фай?аланыл?ан. Х??ерге ба?алар буйынса, Архимед асышы 1550-1650 йылдар?а математиканы артабан ??тере? ?с?н ниге? булды. Атап ?йтк?нд?, Архимед эшт?ре математик анализ ниге?ен? ят?ан.
Архимед тормошо мен?н бер нис? ри??й?т б?йле. Архимед батша Гиерон тажыны? был заказ ?с?н бирелг?н алтындан я?ал?анмы, ?лл? о?та к?м?ш ?ушып алдаш?анмы ик?нен бел? ал?ан. ?уйыл?ан м?сь?л? тура?ында Архимед уйланып мунса?а кил?. ?ыу тултырыл?ан ванна?а инг?с, ул ?ыу ким?ле к?т?рег?нен? и?тибар ит?. Шул ва?ытта у?а ?ы?ып сы?арыл?ан ?ыу к?л?мен масса мен?н б?йл?? тура?ында уй кил?. Был гидростатика ниге?е була. ?Эврика!? Архимед ваннанан ?икереп сы?а ла ялан?ас килеш батша янына й?гер?. Таж ?ы?ыры?лап сы?ар?ан ?ыу к?л?мен ??м уны? ауырлы?ында?а алтын ки??кт?рен са?ыштырып ?ара?ас, ?алим ювелир?ы? алдауын и?батла?ан. Баш?а ри??й?тт?р буйынса ?алим рычак теория?ын ас?ан. Ул ?оро ер?? каток ??т?нд? бар?ан ?ур карабты рычаг яр?амында к?сер? ал?ан. Шунан ?у? ?алим: ?Ми?? таяныу н?кт??е биреге?, мин Ер шарын к?сер?м?,- тиг?н.
Римлянд?р Сиракузды штурмла?ан ва?ытта Архимед т???г?н яйланма ?аланы ди?ге???н ??м ?оро ер??н ??ж?м итк?н тулы бер армияны ал?ан. ?аланы ти? ген? яулап алма?сы бул?ан римлянд?р пландан баш тартыр?а м?жб?р булалар ??м ?амау?а к?с?л?р. Ике йылдан ?аланы хыянатсы яр?амында ба?ып алалар. Штурм ва?ытында Архимед ?лг?н.
Архимед тормошо тура?ында м??л?м?тте бе?г? Полибий, Тит Ливий, Цицерон, Плутарх, Витрувий, Диодор Сицилийский ??м баш?алар я?ып ?алдыр?ан. Улар?ы? бары?ы ла к?пк? ?у?ыра? й?ш?г?н. Шу?а к?р? бул?ан ва?ы?алар?ы ба?алау е?ел т?гел.
Биография?ы
??г?ртерг?Архимед тормошо тура?ында м??л?м?тте Полибий, Тит Ливий, Цицерон, Плутарх, Витрувий ??м баш?алар я?ып ?алдыр?ан. Улар ????ре я??ан ва?и?алар?ан к?пк? ?у?ыра? й?ш?г?н ??м шу?а к?р? м??л?м?тт?р?е? д?р??л?г?н билд?л?? м?мкин т?гел.
Архимед грек колония?ы бул?ан Сицилия утрауында Сиракузда тыу?ан. Плутарх билд?л??енс?, Архимедты? ата?ы, математик ??м астроном Фидий — Сиракуз залимы Гиерон батшаны? я?ын ту?аны бул?ан. Ата?ы улына бала са?тан у? механика, математика ??м астрономия?а ??й?? т?рби?л?г?н. Архимед ул заманда Мысыр?ы? ф?нни ??м м???ни ???ге бул?ан Александрия?а у?ыр?а кит?.
Александрияла Архимед билд?ле ?алимдар астроном Конон, т?рл? я?лы ?алим Эратостафан мен?н таныша, улар мен?н ??мерене? а?а?ына тиклем хат алыша. Ул ва?ытта Александрия ??ене? 700 ме?д?н ашыу ?улъя?ма йыйыл?ан китапхана?ы мен?н дан тота.
Архимед ошонда ??ене? ???р??ренд? телг? ал?ан Демокрит, Евдокс ??м баш?а грек геометрия белгест?ре хе?м?те мен?н таныш?андыр, мо?айын.
У?ып б?тк?с, Архимед Сицилия?а ?айта. Бында уны и?тибар мен?н сол?ап алалар ??м ул мохтажлы? кисерм?й. К?п йылдар ?тк?нг? к?р?, уны? тормошо легендалар мен?н буталып б?т?. У?ыуын тамамла?ас, Архимедес Сицилия?а ?айта. Й?ш ?алимды? куртира булып карьера я?ар?а тел?ге булмай. Сиракуз батша?ыны? ту?аны булара?, у?а тейешле й?ш?? шарттары бир?. Херон ту?аныны? ?эксцентриситеттарына? то?ро була. Ф?н мен?н ?ы?ы??ын?ан Архимедтан айырмалы р??ешт?, король Сиракуз уны ??м?ли ?улланыу ?с?н м?мкинлект?р э?л?г?н. Н?? ул, б?лки, Архимедты? ынтылышы буйынса уйнап, уны ижады замандаштарын фашла?ан ??м ижадсы?а б?т? донъя?а билд?лелек килтерг?н механизмдар ??м станоктар т???рг? к?ндерг?ндер.
Легендалар
??г?ртерг?Замандаштарын ша? ?атыр?ыс асыштары мен?н та? ?алдыр?аны ?с?н ??е й?ш?г?н ва?ытта у? уны? тура?ында легендалар сы?аралар.
Архимед батша Гиеронды? тажы та?а алтындан эшл?нг?нме, ?лл? ювелир у?а к?м?ш ?уш?анмы ик?нен билд?л?й ал?аны тура?ында хик?й?т бар. Алтынды? са?ыштырмаса ауырлы?ы билд?ле була. ?мм? тажды? к?л?мен, форма?ы д?р?? булма?ан?а к?р?, билд?л?п булмай!
Архимед был м?сь?л? тура?ында о?а? уйлана. Ваннала йыуын?ан ва?ытта уны? башына и? киткес уй кил?. Тажды ?ыу?а сумыр?а?, ?ы?ып сы?арыл?ан ?ыу?ы? к?л?ме тажды? к?л?мен? тиге? ик?нен а?лай[2]. Легенда буйынса, Архимед ш?р? килеш ?Эврика!? (ε?ρηκα — таптым) тип урам?а й?гереп сы?а. Ошо ва?ытта гидростатиканы? т?п законы — Архимед законы асыла.
Икенсе легенда буйынса, Мысыр батша?ы Птоломей?а Гиерон б?л?к итеп т???тк?н ?Сиракузия? кораблен эшл?п б?тк?с, бер нисек т? ?ыу?а т?ш?р?п булмай ик?н. Архимед ти? ген? блоктар система?ын ?ора ??м был эште бер ?улы мен?н ген? баш?ара. Легенда буйынса, Архимед шул ва?ытта ?Ми?? таяныу урыны биреге?, ??м мин Ер?е к?сер?м? (ингл. ?Give me a place to stand on, and I will move the Earth?, рус. ?Дайте мне точку опоры, и я сдвину Землю?), тип ?йт?.
Сиракуз ?амау?а
??г?ртерг?Архимедты? инженер да?илы?ы бе??е? эра?а тиклем 212 йылда Рим мен?н Карфаген ара?ында?ы ?у?ышта римлел?р Сиракузды ?амап ал?анда асыла.[3]. ? был ва?ытта ул 75 й?шлек ?арт була! Архимед эшл?г?н к?сл? таш атыу машиналары Рим ??ск?рен? таш яу?ыра. Римлел?р ?ала ситенд? х??еф?е? булыр тип уйлап, стена?а я?ыныра? кил?л?р. Б?л?к?йер?к таш атыусы машиналар я?ын ара?а таш яу?ыра. К?сл? крандар кораблд?р?е эл?ктереп алып, ??к? к?т?реп ?ыу?а ыр?ыта, кораблд?р т??к?рел? ??м бата.[4].
Римлел?р ?аланы ?аты ??ж?м мен?н алып булма?ас, ?амау?а тотор?а булалар. ?Римлел?р ?аланы алыр ине, ?г?р бер ?артты ю? ит??л?р. Бына шундай эшк? й?н?лтелг?н бер кешене? ??ж?йеп к?с? ??м ??л?те?, тип я?а борон?о тарихсы Полибий.
?амау ва?ытында ла Архимед римлел?рг? тын?ы бирм?й. Легенда буйынса, ?аланы ?а?лаусылар ялтыратыл?ан ?ал?ан ??м к??г?л?р яр?амында ?ояш нур?арын Рим флотына й?н?лтеп кораблд?р?е яндыра.
?леме
??г?ртерг?Архимедты? ?леме тура?ында бер нис? фараз бар[5]:
- 75 й?шлек Архимед ?й? янында юлда?ы ?омда ?ы?малар эшл?п уйланып ултыр?ан. Был ва?ытта Рим яугире ?ы?маларын тапап китк?н, асыулы ?арт ?Мине? ?ы?маларыма тейм?!? тип яугирг? ташлан?ан. Яугир уны ?ылысы мен?н сабып ?лтерг?н.
- Архимед янына бер яугир килеп ??ен Марцелл тип таныштыр?ан. ?мм?, Архимед ны?ышмалы р??ешт?, эшл?п ултыр?ан м?сь?л?м сиселм?й ?алды тип, бер ген? минут к?т?п тороуын ?орай. ?алдат ?артты с?нсеп ?лтер?.
- Яугир Архимедты? ?й?н? килеп кереп ?ылысын тер?г?с: ?Ту?та, а? ?ына сабыр ит. Мине? м?сь?л?м сиселм?й ?алды, ?у?ынан тел??? н?м? эшл?!? тип ?ыс?ырып ?лг?р?.
- Архимед ??е Марцелг? ?ояш ?урлы?ын ?лс?й тор?ан прибор ?ы?маларын к?р??терг? юллана. Китеп бар?анда, уны? ?умта?ында алтын ??м затлы ?йбер??р тип уйлап, Рим ?алдаттары уны с?нсеп ултер?.
Марцелл Архимед?а тейм??к? бойоро? бирг?н ??м ?лтерг?нг? бик асыулан?ан.
Легендалар шулай ??йл?й. ?мм?, к?п тарихсылар, Архимедты? а?ылы бер армия?а тиге?, шу?а уны? ?леме осра?лы т?гел, тип и??пл?й.
Был ва?и?алар?ан ?у? 137 йыл ?тк?с, бе??е? эра?а тиклем 75 йылда, Архимедты? ярым емерелг?н ??бере табыла, унда ??е васыят итк?нс? цилиндр эсенд? ?амал?ан шар т?ш?р?лг?н[6].
Ф?нни хе?м?те
??г?ртерг?Математика
??г?ртерг?Плутарх ?????ренс?, Архимед математика?а арты? бирелг?н була. Ул ашауын онота, ??ен х?ст?рл?м?й. Уны? хе?м?тт?ре математиканы? ул осор?а?ы б?т? ?лк?л?рен? — геометрия, арифметика, алгебра?а ?а?ыла. Математика ??ешен? Архимед тарафынан т???р?к о?онло?о ??м диаметры са?ыштырма?ын и??пл?п сы?арыу ?ур ?л?ш индер?. Был ?ан : ?архимед ?аны? исеме а?тында билд?ле.
Механика
??г?ртерг?Архимед т?рл? механика ?оролмалары мен?н дан ала. Рычаг Архимед?а тиклем у? билд?ле була, тик ул рычагты? Тулы теория?ын и??пл?п сы?ара ??м ??м?лд? ?уллана. Ауыр й?кт?р?е к?т?ре? ??м к?сере? ?с?н Сиракузда блок-рычаглы механизмдар т???й.
Архимед винты
??г?ртерг?Архимед асыштарыны? к?п ?л?ш? уны? тыу?ан ?ала?ы Сиракузды? ихтыяждары мен?н б?йле. Борон?о грек я?ыусы?ы Афиней (бе??е? эра?а тиклем II—III быуаттар) Гиерон II батшаны? ?алим?а антик ?лс?мд?р буйынса ??й?т ?ур ?Сиракузия карабыны? проектын т???рг? ?ушыуын? тасуирлаап я?а. Карапты к??ел асыу с?й?х?тт?ре ва?ытында, шулай у? й?к ??м ?алдаттар?ы ташыу ?с?н фай?аланыр?а йыйыналар. А?ыл таштар ??м фил ??й?кт?ре мен?н би??п эшл?нг?н карапты? о?онло?о 100 метр тир??ен? ет?, ??м ул 5 ме?л?п кешене ташыр?а ??л?тле була[7].
Афиней?ы? я?ып ?алдырыуынса, карапта ба?са, гимнасий ??м хатта Афродита?а ба?ышлан?ан ?иб???тхана була. Бындай судно, мо?айын, ?ыу ?тк?рер, тип фаразлай?ар. ? Архимед уйлап тап?ан винт карап эсен? инг?н ?ыу?ы ни бары бер ген? кешене? ?ур?ыртып кире ди?ге?г? т?г? алыуын т?ьмин ит?[7].
Был ?оролма цилиндр эсенд?ге винт ?ырыны? ?ыя й?н?лешт? ?йл?не?ен?н ?иб?р?т (??р?тт? был асы? к?рен?). Архимед винтыны? т???л?ш? бе??е? эра?а тиклем I быуатта й?ш?г?н Рим архитекторы Витрувий хе?м?т?ренд? бе??е? к?нд?рг? килеп етк?н. ?арар к??г? бик ябай ?ына булып к?ренг?н был ?оролма ?алим алдына ?уйыл?ан бурысты х?л итерг? яр?ам ит?. Артабан уны халы? хужалы?ыны? т?рл? тарма?тарында ??м с?н???тт?, шул и??пт?н шыйы?лы?ты ?ур?ыртыу, к?мер ??м иген ке?ек ?ойолоусан ?аты матд?л?р?е тей?? ?с?н ?уллана башлай?ар. Архимедты? был винтты беренсе булып уйлап табыуы б?х?сле. Б?лки, Архимед винты — ?Сиракузия? карабы т???лг?нг? тиклем ?к Вавилонда Семирамиданы? а?ылмалы ба?саларында?ы ??ентел?рг? ?ыу ?ибе??? фай?аланыл?ан ?ыу насосты? бер ни тиклем модификациялан?ан система?ылыр[8][9].
Гидростатика
??г?ртерг?Архимедты? тыу?ан ?ала?ы Сиракуз портлы ?ала була. Судно т????сел?р ??м ди?ге??? й????сел?рг? есемд?р?е? й????с?нлеге м?сь?л?л?рен к?н д? х?л итерг? тура кил?. Гиерон Икенсене? батша тажын эшл?г?нд? ?улланыл?ан алтында баш?а металл ?ушылмаларыны? к?пме булыр?а тейешлеген асы?ла?анда Архимед законы килеп тыу?ан тиг?н фараз й?ш?й. ?мм? Сиракуз батша?ы ?уй?ан м?сь?л? тажды? ??м ?улланыласа? алтын к?л?мен беле??е ген? талап ит?. ?Архимед законы? тиг?н атама ал?ан гидростатика законын фай?аланыу батша ?уй?ан м?сь?л?не х?л ите??? талап ителм?й[10].
Й????се есемд?р тура?ында?ы хе?м?т ике ?л?шт?н тора. Т??ге ?л?ш?ш?нд? т?п положениелар асып ?алына, икенсе?енд? — шыйыклы??а барып т?шк?н есемде? тиге?л?неше м?сь?л?л?ре ?арала (параболоидты? ?йл?неше ми?алында)[11].
Логик фекерл?? юлы мен?н, шулай у? эксперименттар яр?амында ра?лау ниге?енд?, Архимед т?б?нд?ге ?ы?ымта?а кил?: ?г?р ?ыу?ан е?ел бул?ан есем, шыйы?лы??а барып т?ш??, ул тик есем к?л?ме ми?дарында?ы ?ына шыйы?лы?ты ?ы?ыры?лап сы?ара. ?Шыйы?лы?тан е?елелер?к бул?ан есемде к?сл?п батырыр?а тырыш?ан осра?та ул есемд?н ауырыра? к?с мен?н шыйы?лы? ??т?н? кире ?ал?а?[11][10].
Астрономия
??г?ртерг?Архимед к?к й??? есемд?рене? х?р?к?тен, ?ояш сы?ыуын, Ай фазаларын к?р??т? тор?ан планетарий й?ки к?к к?мб??ен эшл?п к?р??т?.
Б?г?нг? к?нд? ?алимды? ?с астрономик эше тура?ында?ы м??л?м?т билд?ле. ?Псаммит? тип атал?ан ?илми хе?м?тенд? Архимед ?ал?мде? ?лс?ме тура?ында?ы м?сь?л?г? ту?тала. Ипполит Римский (бе??е? эраны? 170—230-се йылдары) уны?ы тип таныл?ан ?Философумена? ("Сафсаталар?ы фашлау") трактатында Архимедты? шул м?лд? ю?ал?ан тип и??пл?нелг?н ?илми эшен?н алын?ан м??л?м?тт?р?е: планеталар ара?ында?ы алы?лы?тар?ы атай. Шулай у? ??енс?лекле планетарий (прибор) й?ки Архимед т???г?н ?к?к к?мб??е? тура?ында д?рт тап?ыр телг? алыуы ?а?лан?ан[12].
?Псаммита? ул т?жриб?л?р яр?амында ?ояшты? м?й?ш диаметры 27’-н?н до 32’55"-к? тиклем тип билд?л?й. Ысынында и?? был ?ан 31’28"—32’37" т?шкил ит?. Й??ни, х??ерге автор?ар билд?л??енс?, Архимед беренсе булып был д??м?лде билд?л??г? ?лг?ш?[13].
Архимед планетарий?ы й?ки ?к?к к?мб??ен? т???й, уны ?йл?ндерг?нд? биш планетаны? х?р?к?тен: ?ояш ??м Ай сы?ышын, улар?ы? фазаларын ??м Ай?ы? тотолоуын, ике есемде? д? офо? ?ы?аты артына инеп ю?алыуын к???терг? була. Планеталар?а тиклем алы?лы?ты билд?л?? м?сь?л??е мен?н д? ш???лл?н?; уны? и??пл????ре ниге?енд? ???генд? Ер бул?ан ?ал?м система?ы ят?ан тип фаразлана, ?мм? ?ояш тир?л?й ?йл?нг?н Меркурий, Венера и Марс планеталары мен?н берг? ?ояшты? Ер тир?л?й ?йл?не?ен д? фаразлай. ??ене? ?Псаммит? трактатында Аристарх Самосский?ы? донъяны? гелиоцентрик система?ы тура?ында?ы м??л?м?тте л? бир? [14].
???генд? Ер бул?ан донъя система?ы, ? уны? тир?л?й Ер, Ай ??м планеталар ?йл?не?е асы? итеп ??р?тл?г?н ?к?к к?мб??е? тура?ында?ы м??л?м?т бер нис? антик сы?ана?та я?ып ?алдырыл?ан. Цицерон Гай Сульпиций Галлды? (бе??е? эра?а тиклем 166 йыл консулы) т?б?нд?ге ?????рен ??йл?п ишеттер?: ул Марцелл йортонда Архимед тарафынан ?орол?ан ??м Сиракуз?а трофей сифатында алып ?айтыл?ан ?оролманы к?р?. Шул у? ва?ытта ул ?Архимедты? икенсе ?лк?л?ге? билд?ле эшен? л? ту?тала. Марцелл уны ?иб???тхана?а тапшыра (храм Доблести[15][16]). Был ?оролма тура?ында Овидий[17], Лактанций ??м Клавдий Клавдиан[18] ?йтеп ?т?.
Клавдианды?, Архимед вафатынан ?у? 6 быуат ?тк?с, ?к?к к?мб??е? эшен тасуирлап бире?е и?тибар?а лайы?. Атап ?телг?н автор?ар был ?оролма мен?н ??ж?пл?н? ??м ?о?лана. ??г?р донъяла планеталар х?р?к?те Алла? ихтыярынан баш?а ??м?лг? ашырылмай ик?н, Архимед та Алла? бирг?н ил?ам яр?амынан тыш уны к?р? алма? ине?, — тиг?н ?ы?ымта?а кил? Цицерон[19][18].
И?т?лек
??г?ртерг?Архимед исеме мен?н атал?ан:
- Ай?а Archimedes кратеры;
- 3600 Архимед астероиды;
- Галилео Галилей: ?Архимед булма?а, мин бер ним?г? л? ?лг?ш? алма? инем?, ти.
И?к?рм?л?р
??г?ртерг?- ↑ Жуков А. В. Вездесущее число ?пи?. — 2-е изд. — М.: Издательство ЛКИ, 2007. — С. 24—25. — 216 с. — ISBN 978-5-382-00174-6.
- ↑ Легенда Витрувий?ы? ?Об архитектуре? эшенд?, IX китабында, 3 б?лект? килтерелг?н.
- ↑ Сиракузды? Рим ??ск?ре башлы?ы Марцелл тарафынан ?амау?а тотолоуы ??м Архимедты? ?ур?ау?а ?атнашыуы тура?ында Плутархты? хе?м?тт?ренд? у?ыр?а м?мкин.
- ↑ ?у??ы йылдар?а был борон?о заман ?оралын тасуирлау?ы? д?р??л?г?н тикшере? ?с?н, бер нис? ?ынау ?тк?рел?. Т???лг?н ?улайлама ??ене? тулы?ынса яра?лылы?ын к?р??т?, бында ?ара.
- ↑ Был турала р?семд?р галерея?ы
- ↑ …??бер?е к?ск? тап?андан ?у?, ?рне?ле ?ы?ымта тыуа: ?Грецияны? ?асандыр байта? ?алимдар?ы донъя?а тыу?ыр?ан и? данлы?лы ?алаларыны? бере?е х??ер инде хатта унда й?ш??сел?р?е? и? б?й?г?н?? ??берлеген д? белм?й?.
- ↑ 7,0 7,1 Бондаренко ФН, 2013, с. 180
- ↑ Rorres Chris The Turn of the Screw: Optimal Design of an Archimedes Screw // Journal of Hydraulic Engineering. — Vol. 126. — № 1. — P. 72—80.
- ↑ Dalley Stephanie, Oleson John Peter Sennacherib, Archimedes, and the Water Screw: The Context of Invention in the Ancient World // Technology and Culture. — Johns Hopkins University Press, 2003. — Vol. 44. — № 1. — P. 1—26. — ISSN 0040-165X. — DOI:10.1353/tech.2003.0011
- ↑ 10,0 10,1 Кудрявцев, 1982
- ↑ 11,0 11,1 Житомирский, 1981, с. 16
- ↑ Житомирский, 1981, с. 45
- ↑ Веселовский, 1962, Комментарий к "Псаммиту" 6, с. 600
- ↑ Житомирский, 1981, с. 49—55
- ↑ Цицерон, 1994, О государстве. I. XIV, 21
- ↑ Житомирский, 1981, с. 56
- ↑ Овидий, 1973, VI. 277
- ↑ 18,0 18,1 Житомирский, 1981, с. 56—57
- ↑ Цицерон Тускуланские беседы, 1975, I. XXV. 63
?ылтанмалар
??г?ртерг?рус теленд? ба?малар:
- Архимед. Сочинения 2013 йыл 8 февраль архивлан?ан. на ilib.mccme.ru. Перевод, вступительная статья и комментарии Ю. Н. Веселовского. Перевод арабских текстов Б. А. Розенфельда. М.: Физматгиз, 1962, 640 с.
- Архимед. Сочинения на math.ru. Перевод, вступительная статья и комментарии Ю. Н. Веселовского. Перевод арабских текстов Б. А. Розенфельда. М.: Физматгиз, 1962, 640 с.
???би?т
??г?ртерг?- Архимед. Исчисление песчинок (Псаммит). — М.-Л., 1932.
- Архимед. Сочинения. Перевод и комментарии И. Н. Веселовского. М.: Физматгиз, 1962, 640 с.
Исследования:
- Башмакова И. Г. Дифференциальные методы у Архимеда. Историко-математические исследования, 6, 1953, с. 609—658.
- Башмакова И. Г. Трактат Архимеда ?О плавающих телах?. Историко-математические исследования, 9, 1956, с. 759—788.
- Ван дер Варден. Пробуждающаяся наука. Математика древнего Египта, Вавилона и Греции. Перевод с голландского. М.: Физматгиз, 1959.
- Веселовский И. Н. Архимед. М.: Учпедгиз, 1957.
- Житомирский С. В. Астрономические работы Архимеда. Историко-астрономические исследования, 11, 1977, с. 319—397.
- Житомирский С. В. Архимед: Пособие для учащихся. 2007 йыл 10 март архивлан?ан. М.: Просвещение, 1981.
- История математики под редакцией А. П. Юшкевича в трёх томах, М.: Наука. Том I. С древнейших времен до начала Нового времени. (1970) 2018 йыл 25 ноябрь архивлан?ан.
- Каган В. Ф. Архимед, краткий очерк о жизни и творчестве. М.-Л.: Гостехиздат, 1951.
- Чвалина А. Архимед. М.-Л.: ОНТИ, 1934.
- Щетников А. И. Архимед, корабль Гиерона и ?золотое правило механики?. Сибирский физический журнал, 1995, № 4, с. 74-76.
- Щетников А. И. Задача Архимеда о быках, алгоритм Евклида и уравнение Пелля. Математика в высшем образовании, № 2, 2004, с. 27-40.
- Aaaboe A., Berggern J. L. Didactical and other remarks on some theorems of Archimedes and infinitesimals. Centaurus, 38, 1996, p. 295—316.
- Berggern J. L. A lacuna in Book I of Archimedes’ Sphere and Cylinder. Historia mathematica, 4, 1977, p. 1-5.
- Berggern J. L. Spurious theorems in Archimedes’ Equilibria of Planes. Archive for History of Exact Sciences, 16, 1977, p. 87-103.
- Dijksterhuis E. J. Archimedes. Copenhagen, 1956.
- Drachmann A. G. Fragments from Archimedes in Heron’s Mechanics. Centaurus, 8, 1963, p. 91-146.
- Heath T. L. The works of Archimedes. (Repr. NY: Dover, 2002)
- Netz R., Saito K., Tschernetska N. A new reading of Method Proposition 14: Preliminary evidence from the Archimedes palimpsest. SCIAMVS, 2, 2001, p. 9-29; 3, 2002, p. 109—127.