吉林省举办“凝智·聚才”就业择业洽谈会
Ветерина?рия (лат. veterinaris — мал ?араусы, малды дауалаусы) — хайуандар?ы? сир??рен ки??те?, диагнозлау ??м дауалау, хайуандар т?н й?р?х?тт?ре ал?ан ??м улар?ы? организмы эшм?к?рлегене? бо?ол?ан осра?тар мен?н ш???лл?не?се ф?н ?лк??е[1].
Ветеринария | |
![]() | |
Симптомы | болезнь животных[d] |
---|---|
MCC | 0742 |
![]() |

Ветеринария — хайуандар?ы? сирен дауалау?а, кешел?р?е зооантропоноздан ?а?лау?а (кешел?р ??м хайуандар ?с?н бер??й ?ур?ыныс инфекциянан), санитария к??леген?н х??еф?е? продукция сы?арыу?а ??м тир?-я? м?хитте ?а?лау?ы? ветеринар-санитария проблемаларына ?аршы к?р?шк? й?н?лтелг?н ф?нни ?илми ??м практик эшм?к?рлек.
Тарих
??г?ртерг?Хайуандар?ы? сир??ре ??м улар?ы дауалау ысулдары тура?ында м??л?м?т Борон?о Мысыр (Кахун папирусы — бе??е? эра?а тиклем 2000 йыл), ?индостан(б. э. I быуат), Греция (Аристотель, Апсирт — б.э. тиклем V—IV быуаттар) ?улъя?маларында у? осрай. Хайуандар?ы? сир??ре тура?ында м??л?м?т ?лк?н Катон, Варрон ??м Колумелла ке?ек ?алимдар?ы? хе?м?тт?ренд? бар, улар?а ?ветеринария яр?амы?, ?ветеринар?, ?ветеринария медицина?ы? ке?ек терминдар ?улланыл?ан.
Л?кин XVIII быуат?а тиклем айырым у?ыу йорттарында хайуандар?ы? сир??рен ?йр?не? ойошторолмай. ???к Европала ветеринария у?ыу йорттары асыл?ас, бер а??ан улар ю?ары ветеринария м?кт?пт?ре итеп ???ртелг?с кен? ветеринария медицина?ына ф?нни ниге? ?алына. Лионда (д-р Клод Буржела, 1762), Альфортта (1765), Венала (1775), Дрезденда (1776), Ганновер?а (1778), Будапештта (1787), Берлин ??м Мюнхенда (1790) ??м баш?а ?алалар?а Европала т??ге ветеринария м?кт?пт?ре булдырыла. Был м?кт?пт?р?е? кафедраларында сир??р?е? этиология?ы (килеп сы?ышы), диагностика, айырым профилактика ??м эске патология терапия?ы буйынса системалы тикшерене???р ?тк?рел? . Патология осра?тары ??м терапияны? ф?н булара? барлы??а киле?ен? ??м ??ешен? бигер?к т? Будапешт ветеринария м?кт?бе клиницистары (ет?ксел?ре Ф. Гутира ??м Й. Марек) к?сл? йо?онто я?ай. Улар я??ан ?Частная патология и терапия внутренних болезней домашних животных? китабы бер нис? тап?ыр я?ынан ба?ылып сы?а ??м бер нис? телг? т?ржем? ител?, шул и??пт?н рус телен? л?.
Р?с?й?? ветеринария ф?н булара? Петербург (1808) ??м М?ск?? (1811) медик-хирургия академияларында ветеринария б?лект?р ??м ветеринария институттары Варшавала (1889), Дерптта (1876), Харьковта (1851) ??м ?азанда (1873) асыл?ас ?ына ??еш? башлай, ветеринария ны?лы ф?нни ниге?г? ?орола.
Р?с?й?е? т??ге ветеринария клиницистары Я. К. Кайданов, П. И. Лукин, Г. М. Прозоров, И. И. Равич, X. Г. Бунге д?й?м ??м айырым терапия ??м профилактика ниге???рен булдыра.
Ветеринария клиника?ы
??г?ртерг?Ветеринария клиника?ы — махсус учреждениела, й?ки йортта хайуандар?ы ?абул итеп, ветеринария яр?амы к?р??те? ?с?н булдырыл?ан дауалау-профилактика учреждение?ы. Д??л?т ??м ш?хси ветеринария клиникалары була.
Ветеринария клиникаларыны? к?бе?е ошо хе?м?тт?р?е к?р??т?: терапия, хирургия, вакцинация, чип ?уйыу, анализ?а алыу ??м лаборатория диагностика?ы, ультратауыш мен?н тикшере?, рентгенология, кардиология, стоматология, эндоскопия, офтальмология.
Р?с?й Федерация?ында ва? хайуандар ветеринария?ы
??г?ртерг?Ва? хайуандар ветеринария?ы ( ВМДЖ) — ду? (компаньон) хайуандар?а : бес?й ??м этт?рг?, ?ома?тар?а, к???нд?р, т?лк?л?р, тутый?оштар?а ??м баш?а фатир ??м йорттар?а й?ш?г?н хайуандар?а яр?ам ите? ветеринария медицина?ы ?лк??е.
Был ?лк?л? эшл?г?н ветеринария белгест?ре эшл?г?н эшт?р: хайуандар?ы? сир??рен ки??те?, йо?ошло й?ки йо?ош?о? сир??рен дауалау, й?р?х?тл?нг?н осра?та яр?ам к?р??те?, хирургик юл мен?н й?ки дарыу?ар ?улланып стерилл?? (бестере?), баш?а медицина процедуралары. Бынан тыш ветеринар?ар хайуандар?ы? хужаларына хайуандар?ы д?р?? ту?ландырыу, улар?ы д?р?? ?арау, тор?ан урындарын д?р?? ?улайлаштырыу м?сь?л?л?ре буйынса к???шт?р ?а бир?.
Баш?ортостанда ветеринария
??г?ртерг?Ветеринария тикшерене? объекттары тип белгест?р б?т? т?р йорт ??м ?ыра?ай хайуандарын, малсылы? бирг?н продукттар ??м сеймалды, ?ыу, мал а?ы?тарын, малсылы? биналарын, к?т??лект?р?е, балы?сылы? хужалы?ы ?ыу ят?ылы?тарын, хайуандар?ы ??м ?оштар?ы к?сере? ?с?н транспорт сараларын атай. Малсылы? быуаттар буйы баш?орт хал?ыны? т?п ш???л? бул?анлы?тан, баш?орттар ?? хужалы?ында?ы йорт хайуандарына бик и?тибарлы бул?ан, улар?ы я?шы белг?н.
Л?кин 19 быуатта т?рл? халы?тар?ы? баш?орт ер??рен? к?пл?п к?се?е, тимер юл ?алыныу ??м баш?а с?б?пт?р ар?а?ында мал сир??ре к?пл?п тарала башлай.1870 йылдар?а ?ф? губерна?ында мал та?уны (чума), баш?а ауырыу?ар?ы? ки? таралыуы малсылы??а ?ур зыян килтер?, 1880 йылдар а?а?ында малдар?ы? йо?ошло сир??рен ки??те?, улар?ы? таралыуына юл ?уймау ма?саты мен?н ветеринария хе?м?те т???л?. Земство органдары губернала ветеринария хе?м?тен ойоштороу?а т?п ролде уйнай. 1888 йылда йо?ошло ауырыу?ар (бешм?, ?отороу ауырыуы, ма??а ауырыуы, туберкулёз, ?ыйыр малы та?уны-чума?ы ?.б.) мен?н к?р?ше? ?с?н губернала 14 ветеринария участка?ы т???л?, шулар?ан Б?л?б?й ?й??енд? — 3 участка, Б?р?л? — 2, Златоуста — 2, Минз?л?л? — 2, ?ф? ?й??енд? — 2 Ст?рлетама?та — 3.
1896 йылда Ветеринария- бактериология лаборатория?ы (Ветеринария лаборатория?ы) асыла, унда т?л?м?г?, ?ары? с?с?ген?, сус?а кила?ына ?аршы вакциналар ??м сывороткалар ??ерл?н? ??м диагностик тикшерене???р ?тк?рел?. 1907 йылда ветеринария участкаларыны? ?аны — 27 , 1912 йылда — 33 , 1927 йылда 85 була[2].
1920- 1930 йылдар?а Баш?орт АССР-ында ?ур ?ыйынлы?тар мен?н бул?а ла ауыл хужалы?ы белгест?рен ??ерл?? ?с?н техникумдар асыла башлай. ?ай?ы бер??ре бер ген? йыл эшл?п ?лг?р?- белгес- у?ытыусылар етешм?й, материаль база булмай. Шулай ?а 1930 йылдар?а ветеринария техниктарын ике урта у?ыу йорто ??ерл??ен дауам ит?- К?й?рг??е ??м Ляхово (Ба?алы) ауыл хужалы?ы техникумдары. 1930 йылда Миловкала?ы ауыл хужалы?ы техникумы база?ында (ул 1919 йылда Псковтан к?серел?) Баш?орт д??л?т ауыл хужалы?ы институты асыла [3].
1934 йылда Баш?орт д??л?т ауыл хужалы?ы институтында (Аграр университет) ветеринария факультеты асыла, Баш?ортостан ауыл хужалы?ында ю?ары белемле ветеринария белгест?ре эшл?й башлай. Ветеринар- ?аалимдар В. Н. Байматов, И. Ф. Заянчковский, С. А. Ивановский, В. Г. Кирилов, В. И. Мозжерин, В. Н. Поляков, Е. Н. Сковородин, П. Т. Тихонов, Х. Х.?бд?шев йо?ош?о? ауырыу?ар?ы (гепатоз, микроэлементоз ?.б.) и?к?рте? ??м дауалау ысулдарын ?йр?н? ??м камиллаштыра. Институтта нфекцион ауырыу?ар?ы диагностикалау, и?к?рте? ??м дауалау ?лк??енд? тикшерене???р ?тк?рел?: т?л?м? ауырыуы бул?анда тирене дезинфекциялау ысулы (Л. С. Пирогов), йыл?ыны? инфекцион анемия?ын диагностикалау ысулы (Л. Н. Судзиловский), йыл?ыны? инфекцион энцефаломиелитына ?аршы вакцина уйлап табыла (?.Х.Ишуков), республика хужалы?тарында бы?ау трихофития?ына ?аршы ТФ 130 вакцина?ы индерел? (В. М. Болдырев). Сус?а дизентерия?ы (А. И. Иванов), сус?алар?ы? инфекционатрофик риниты ??м с?с?ге (У.?.?адиров), сальмонеллёзы (Р. Т. Маннапова), ?ыйыр малы лейкозы (Р. Ф.??лиев) ??м некробактериозы (И. Ф.?бс?л?мов) ке?ек сир??р ?йр?нел?.В. З.??лимова, Х.?.Нурх?митов, Р. Н.С?ми?уллин, О. Н. Третьякова, Р. Г. Фазлыев, ?.З.Х?зиев, Х. В.?й?пов ?.б. паразитар ауырыу?ар?ы — к?йш??се малдар дикроцелиозын, мониезиозын, парамфистомозын, телязиозын, фасциолёзын, эхинококкозын, ?ош гетеракидозын диагностикалау ??м и?к?рте? ысулдары камиллаштырыу ке?ек м?сь?л?р мен?н ш???лл?н? .
Баш?ортостан Республика?ыны? Д??л?т ветеринария хе?м?тен? БР Ветеринария идаралы?ы ет?кселек ит?, у?а Баш?ортостан ф?нни-производство ветеринария лаборатория?ы, Баш?ортостан республика ветеринария станция?ы, 7 ?ала ??м 40 район, 12 район ??м ?ала, 2 район-ара ветеринария станция?ы ??м 8 зона ветеринария лаборатория буй?она. Ветеринария станциялары составына 82 участка ветеринария дауахана?ы, 441 ветеринария участка?ы, 112 ветеринария пункты, 91 ветеринария-санитария экспертиза?ы лаборатория?ы ин?.
Республика ветеринария идаралы?ы ет?ксе?е Азат Йы?аншин 2019 йылды? декабренд? й?м???тселекк? былай тип белдер?е[4] :
? Баш?ортостан райондары ветеринар хе?м?тт?ре ?арама?ына йыл а?а?ында мобиль эш ?с?н 40 автомобиль еб?рел?с?к — ветеринария табиптары алы?та ят?ан ауылдар?а малдар?ы ?арау ??м прививкалар эшл?? ?с?н й?р?й аласа?. ?Ларгус“ маркалы ике автомобиль ?ф?л? хайуандар?а ашы?ыс яр?ам к?р??те? ?с?н й?н?лтел?. Был хе?м?т т??лек ?йл?н??ен? эшл?й?с?к?
.
Бынан тыш Ишембай?а ??м ?ф?л? зоо?уна?хана асыласа?,?ф?л? бер а??ан зоо-такси ?а булдырылыу планлаштырыла. С?рлетама? ?ала?ында халы?ты? ихтыяжын ??н???тл?ндерг?н зоо-отель эшл?п кил?.
Баш?а ф?нд?р мен?н б?йл?неше
??г?ртерг?Ветеринария т?б?нд?ге ф?нд?р мен?н б?йле:
- анатомия (нормаль ??м патологик);
- гистология;
- онкология;
- микробиология;
- паразитология;
- вирусология;
- клиник диагностика;
- айырым патология ??м терапия;
- ветеринар санитария экспертиза?ы;
- фармакология;
- токсикология;
- хирургия;
- ветеринар ортопедия;
- акушерство ??м гинекология (я?алма аталандырыу мен?н);
- зоогигиена;
- ветеринар психоневрология;
- ветеринария этика?ы;
- иммунология;
- эпизоотология;
- физиология (нормаль ??м патологик);
- биотехнология;
- ветеринарияла ашатыу;
- мал а?ы?ы етештере?;
- рентгенология;
- радиобиология;
- малсылы?;
- йыл?ысылы?;
- ?ары?сылы?;
- сус?асылы?;
- проктология;
- урология.
- криминалистика[5]
Шулай у? ?ара?ы?
??г?ртерг?И?к?рм?л?р
??г?ртерг?- ↑ Татарский В. Г. Ветеринария // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге: 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ [Ветеринария / Ветеринария // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Сельскохозяйственные техникумы Башкортостана
- ↑ А.Зиганшин о ветеринарной помощи в РБ
- ↑ Джейсон Берд, Наташа Уитлинг Криминальная ветеренария // В мире науки. — 2017. — № 3. — С. 92 — 101.
???би?т
??г?ртерг?- Коропов В. М., История ветеринарии в СССР, М., 1954
- Коропов В. М., Ветеринарное образование в СССР, М., 1949
- Гинзбург А. Г., Иванов А. Д. Организация ветеринарного дела, 2 изд., М., 1970
- Минеева Т. И. История ветеринарии: Учебное пособие.-СПб.: Издательство ?Лань?, 2005.-384 с.
- Гринцер С. Г. Современное положение ветеринарного дела в России. -СПб., 1914.
- Ветеринарная энциклопедия, т. 1, М., 1968.
- Hunter, Pamela (2004), Veterinary Medicine: A Guide to Historical Sources, Ashgate Publishing, Ltd. Pp. 611, ISBN 0754640531
- Научные труды БашНПВЛ: посвящается 105 летию образования ветеринарной лаборатории в Башкортостане. Уфа, 2002.
?ылтанмалар
??г?ртерг?ветеринария Вики???лект? | |
Ветеринария Викимилект? | |
Ветеринария Викия?ылы?тар?а |
- Хэрриот, Джеймс. О всех созданиях, больших и малых 2011 йыл 15 апрель архивлан?ан.
- Сборник ветеринарных статей, инструкции к ветеринарным препаратам
- Ветеринарный справочник 2018 йыл 13 май архивлан?ан..
- Ветеринария — ?ур совет энциклопедия?ында м???л?
- Ветеринарная экспертиза . Законодательство в области ветеринарии, нормативные документы 2020 йыл 11 июль архивлан?ан.
- Одобренные ветеринарные препараты на сайте FDA (инг.)