Был м???л? баш?орт Википедия?ыны? ?айлан?ан м???л?л?ре исемлеген? кер?. |
Колчак Александр Васильевич (16 ноябрь 1874 йыл, Санкт-Петербург — 7 февраль 1920 йыл, Иркутск) — Р?с?й империя?ыны? х?рби ??м с?й?си эшм?к?ре, ?алим-океанограф, поляр тикшерене?се (1900—1903), флотоводец (1915—1917), тарих?а а?тар х?р?к?те ва?ытында Р?с?й??ге Граждандар ?у?ышы осоронда А?тар х?р?к?тене? ет?ксе?е булара? инг?н. Р?с?й ю?ары хакимы ??м рус армия?ыны? ю?ары баш командующийы (ноябрь 1918 — ?инуар 1920).
Рус-япон ??м Беренсе донъя ?у?ыштарында ?атнашыусы. Георгий ордендары кавалеры. Адмирал (1918).
1920 йылды? ?инуарында а?тар?ы? сигене?е ??м сит ил интервенттарыны? Себер??н эвакуациялауы ва?ытында Чехословакия корпусы командование?ы Иркутски?а урында?ы властар?а бир?. Уны? урынына урында?ы власть Чехословакия эшелондарын ??м союздаш х?рби миссиялар?ы Владивостокка иркен ?тк?рерг? тейеш була. 1920 йылды? 7 февраленд? Иркутск х?рби-революцион комитеты ?арары буйынса суд?ы? ??м тикшере? а?а?ына тиклем б?тм??? л?, атып ?лтерел?. Был комитет мен?н большевиктар ет?кселек ит? ??м ул РСФСР-?ы? Халы? комиссар?ары Советы р?йесе В. И. Ленинды? ш?хси к?р??тм?л?ре буйынса эш ит?[5][6].
Сы?ышы
??г?ртерг?Колчактар н??еле Р?с?й империя?ыны? служивый дворянлы?ына ?ара?ан, н??ел байта? ?ур бул?ан, т?рл? быуындар?а уны? в?килд?ре йыш ?ына х?рби эшм?к?рлеге мен?н б?йле була[7]. Колчакты? ата-баба?ы Ислам динен ?абул итк?н Босния сербы, т?р?к х?рби начальнигы бул?ан тиг?н версия бар. Х??ерге тарихсылар, Колчактар Р?с?й?? 1793 йылда?ы Польшаны? икенсе б?ленешен?н ?у? барлы??а килг?нд?р, тип билд?л?й??р[8][9].
Павел I ??м Александр I осоронда?ы сы?ана?тар?а 1803 йылда ойошторол?ан ??м Днестр буйлап Р?с?й сикт?рен ?а?ла?ан Буг казак ??ск?ренд? Лукьян Колчак телг? алына. ??ене? ту?андары мен?н Херсон губерна?ыны? Ананьевск ?й??енд? ер бил?м?л?рен ал?ан Лукьян А. В. Колчакты? ?арт олата?ы була. Сотникты? ?с улы була: Иван (1790 йыл?ы), Антон (1802 йыл?ы) ??м Фёдор (1817 йыл?ы) Фёдор Лукьянович полковник д?р?ж??ен? ет?. Иван Лукьянович Одесса?а к?сенеп кит? ??м граждан хе?м?тен? т?ш?. Антон Лукьяновичты? ?аил??е булмай. Сенатты? 1843 йылды? 1 майында?ы указ?а ярашлы Колчактар то?омдан килг?н дворянлы?та ра?лана ??м Херсон губерна?ыны? ш?ж?р? китабына индерел?[8][10].
Иван Лукьянович к?п балалы ?аил? башлы?ы була, уны? ?с улы ??м ?с ?ы?ы була. Улдары Василий, Петр ??м Александр х?рби карьера?ын ?айлай?ар, ди?ге? артиллеристары булалар. Кесе улы, Петр, 1-се ранглы капитан д?р?ж??ен? ет?, ? Александр — уны? н??елен?н Тамбов губерна?ы помещиктары барлы??а килг?н — хе?м?тен генерал-майор чинында тамамлай.
А. В. Колчакты? ?с??е — Ольга Ильинична (?ы? фамилия?ы Посохова) (1855—1894), сы?ышы мен?н сау?аг?р ?аил??ен?н.
А. В. Колчакты? ата-?с??е 1870 йылда ?йл?нешк?нд?н ?у? Обухов заводы янында?ы Александровск ауылында й?ш?й башлай?ар. ?атыны ирен?н 18 й?шк? кесе була. 1874 йылды? 4 ноябренд? улар?ы? Александр исемле улдары тыуа[11].
Граждандар ?у?ышына тиклемге тормош юлы
??г?ртерг?1885—1888 йылдар?а Александр 6-сы Петербург классик гимназия?ында у?ый — 6-сы гимназияла, баш?а баш ?ала у?ыу йорттары мен?н са?ыштырмаса бында т?рл? ?атлам ??м синыфтар балалары у?ый. Александр?ы? у?ыуы бик ш?пт?н булмай[12].
1888 йылда Александр Ди?ге? училище?ен? у?ыр?а ин?[13]. Гимназиянан училище?а к?се? мен?н Александр?ы? у?ыу?а ?арашы ?ыр?а ??г?р?. Бында Колчакты? б?т? ??л?тт?ре ??м таланттары асыла. Ул бик к?п ??м ны?ышмалы эшл?й, ф?нд?р?е, х?рби-ди?ге? эшен ?йр?н?. Александр у?ыштары мен?н баш?алар?ан айырылып тора[14]
1892 йылда Александр?а кесе унтер-офицеры чины бирел?. Ди?ге? корпусын тамамла?андан ?у? Колчак штурман эшт?ре мен?н ш???лл?не? ?с?н Кронштадт ди?ге? обсерватория?ына т???йенл?н?. Ти???н ул я?ы 1-се ранглы ?Рюрик? крейсерына вахта офицеры булара? еб?рел?[15]. Был ва?ытта Колчак океанография ??м Тымы? океанды? гидрология?ы мен?н мауы?а башлай.
1900—1903 ??м 1908—1911 йылдар?а поляр экспедицияларында ?атнаша.
1901 йылда Толль (экспедиция ет?ксе?е) А. В. Колчакты? исемен экспедиция Таймыр ?улты?ында ас?ан утрау?а ??м шул у? районда?ы морон?а (мыс) бир?. ??ене? поляр экспедициялары ва?ытында Колчак та баш?а бер утрау?а ??м морон?а ??ене? к?л?ше Омирова Софья Федоровнаны? исемен бир?. Софья мороно х??ерге ва?ыт?а тиклем ??ене? исемен ?а?лап ?ал?ан.
Уры? — япон ?у?ышы башланыуы тура?ында ишете? мен?н Колчак уны Порт-Артур?а й?н?лдере?ен ?орай[16].
Был ?у?ышта ул наградалар ала, яралана, ?сирлекк? эл?г?. Госпиталд?н ?у? Колчакка алты айлы? отпуск бирел?[17] ??м ул поляр экспедицияларында йыйыл?ан бай материалдар?ы эшк?рте? мен?н ш???лл?н?.
1906—1909, 1911—1914 йылдар?а Ди?гез Генераль Штабында хе?м?т ит?. Баш ?алала й?ш офицер?ар башлан?ысы мен?н Петербург х?рби-ди?ге? т???р?ге ойошторола, ?у?ынан уны? р?йесе А. В. Колчак була. 1908 йылды? 13 апреленд? Колчакка 2-се ранглы капитан звание?ы бирел?.
А. В. Колчак — Беренсе донъя ?у?ышында ?атнаша. ?у?ышты? беренсе ике йылында ул флаг-капитан вазифа?ында хе?м?т ит?, оператив заданиелар ??м пландар ??ерл?й, шул у? ва?ытта алыштар?а ??е ш?хс?н ?атнашыр?а тырыша[18]. Ти???н Колчакты штаб эше ял?ыта башлай, ул миноносец?а эл?герг? хыяллана. Мина дивизия?ы мен?н ет?кселек итерг? тел??ен й?шерм?й ??м флот командующийы ла Колчакка адмирал звание?ын биреп, Мина дивизия?ын у?а тапшырыр?а ни?тл?й. 1915 йылды? сентябрь башында Мина дивизия?ыны? ет?ксе?е вазифа?ы бушай ??м уны Колчакка ышанып тапшыралар.
?у?ыш Колчакты? я?ы талантын аса, поляр экспедициялар?ан, ?илми эшт?р??н, штаб эшт?рен?н ?у? Колчак флотоводец ??м минер булара? асыла. 1915 йылды? 23 авгусында Николай II Ю?ары баш командующийы булып китк?с, флот?а ?араш я?шы я??а ??г?р?. 1916 йылды? 10 апреленд? Александр Васильевич контр-адмирал д?р?ж??ен? лайы? була.
Граждандар ?у?ышы
??г?ртерг?Колчак Владивостокка 1918 йылды? 19 — 20 сентябренд? кил?. Бында ул ?ф?л? ?тк?н т?рл? демократик к?ст?р?е? к???шм??е ??м ?Ва?ытлы Б?т? Р?с?й х?к?м?те? ролен? д???? итк?н Волганан Себерг? тиклем берл?шк?н большевиктар?а ?аршы тор?ан х?к?м?т — Директория ойошторолоуы тура?ында ишет?. Ш?хс?н к???шм?л? Колчак ??-ара к?р?шк?н х?к?м?тт?р ара?ынан Себер х?к?м?тен? ??т?нл?к бире?е тура?ында белдер?. Владивостокта Колчак чехословак ??ск?р??рене? ет?ксе?е Р. Гайда мен?н осраша ??м уны? мен?н артабан?ы берлект?ге эшм?к?рлек тура?ында ??? ?уйыша[19][20]. 1918 йылды? 13 октябренд? Колчак Омски?а кил? ??м, т??ге н??б?тт?, Ирекле армия в?килд?ре мен?н б?йл?нешк? ин?. Улар Директория?а ??т?и ?аршы булалар. Колчак мен?н м?н?с?б?тт?р булдырыр?а х?к?м?тте? баш?а а?залары ла тел?к белдер?, шул и??пт?н Директорияны? ет?ксе?е Н. Д. Авксентьев. Омски?а килг?нг? тиклем у? Колчак большевиктар?ы е??с?к к?с х?рби диктатура булыуына инан?ан була. Колчакты? кандидатура?ы антибольшевиктар ара?ында к?пт?н инде телг? алына кил?. Тарихсы И. Ф. Плотников, Милли ???кт? Колчакты? 1918 йылды? я?ы-й?йе Алы? К?нсы?ышта бул?аны тура?ында х?б?р?ар бул?андарын ??м уны б?т? Р?с?й диктатор?арына кандидат булара? и??пт? тот?андарын, билд?л?й[20]. 1918 йылды? 5 ноябренд? Колчакты Ва?ытлы Б?т? Р?с?й х?к?м?тене? х?рби ??м ди?ге? министры итеп т???йенл?й??р[21].
Бер нис? х?рби у?ыш?ы?лы?тар?ан ??м Ижевски?ы (7 ноябр??) ю?алтыу?ан ?у? Директорияны? абруйы ны? ?а?шай. Ва?ытлы Б?т? Р?с?й х?к?м?тене? реаль хакимлы?ы булмай[22].
Эсер?ар?ы ?ул?а ал?андан ?у? Министр?ар Советы (Колчак улар я?лы була) Директорияны ??м?лд?н сы?арыл?ан тип таный ??м тулы?ынса ю?ары хакимлы?ты ?? ??т?н? алыуы тура?ында и?лан ит?, х?рби ??м гражданлы? хакимлы?ы бер абруйлы кеше ?улында булыр?а тейеш, тип белдер?[23]. ?Диктатор?ар?а? кандидаттар итеп Директория генералы В. Г. Болдырев, КВЖД идарасы?ы генерал Д. Л. Хорват ??м х?рби ??м ди?ге? министры вице-адмирал А. В. Колчак к?р??тел?. Министр?ар Советы тауыш бире? аша Колчакты ?айлай. Колчакты? д?р?ж??е тулы адмирал?а тиклем к?т?рел?, у?а ю?ары д??л?т хакимлы?ын ат?арыу бурысы й?км?тел? ??м Ю?ары хаким д?р?ж??е бирел?. У?а д??л?тте? б?т? ??ск?р??ре буй?она. Ю?ары хаким?а ?ораллы к?ст?р?е т?ьмин ите?, шулай у? гражданлы? т?ртибен ??м законлы?ты урынлаштырыу буйынса ки? хо?у?тар, ????тт?н тыш саралар индере?г? тиклем, бирел?[24]. Колчак ?аты идаралы? вертикален т???й. К?ренекле большевик, Себер ревкомы р?йесе И. Н. Смирнов Колчак диктатура?ы осоронда В. И. Ленин?а: ?Себер?? ?ур армиялы ??м ?е??тле тарма?лы контрреволюция д??л?т аппараты д?р?? ойошторол?ан д??л?тк? ойошто?, — тип х?б?р ит?.
1919 йылды? я?ында К?нсы?ыш фронты армияларыны? генераль ??ж?ме
??г?ртерг?1919 йылды? башында Колчак ??ск?р??р?е ??г?ртеп ?ороу ойоштора. Элекке Екатеринбург ??ск?р??р т?рк?м? Себер армия?ына ??г?ртел?, уны? ет?ксе?е итеп генерал Гайда т???йенл?н?. К?нбайыш армия?ы мен?н генерал Ханжин ет?кселек ит?, уны? армия?ына генерал Беловты? К?нья? армия т?рк?м? оператив р??ешт? буй?ондорола[25]. РККА-ны? К?нсы?ыш фронты флангтары к?сл?, ?мм? ???ге буша? була, был Уры? армия?ыны? К?нсы?ыш фронтына совет Р?с?йене? ???ген? ??ж?м итерг? м?мкинлек бир?[26]. Колчак Ставка?ыны? стратегик планы буйынса башта ??ж?мд?р?е Пермь — Вятка ??м ?амар — ?арытау й?н?лешт?ренд?, артабан ике й?н?леш мен?н М?ск??г? табан ??ештерерг? тейеш була[27]. Генераль ??ж?м 1919 йылды? апрелен? планлаштырыла[28].
Март башында Колчакты? армиялары ?ы?ылдар?ы? 5-се армия?ыны? ?ул флангы ??м 2-се армия?ыны? у? флангы ара?ына ??ж?м ит?л?р ??м рус армия?ыны? ??ск?р??ре бик ти? Волга?а я?ынлаша башлай?ар[26]. У? флангта Себер армия?ы Вятка й?н?лешенд? ??ж?мен башлай ??м Архангель х?к?м?те ??ск?р??ре мен?н осраша. Генерал Ханжинды? К?нбайыш армия?ыны? частары март айында Б?р?н?, ?ф?н?, Ст?рлетама?ты[29], апрелд? — Минз?л?не, Б?л?б?й?е, Бо?оросланды, Б?г?лм?не, Яр Саллыны яулай?ар. Себер армия?ы апрелд? Воткинск заводын, Сарапулды, Ижевск заводын ала. Апрель а?а?ында Колчак армиялары м??им с?н???т ??м ауыл хужалы?ы ресурслы ?азан, ?амар, Сембер территорияларына сы?а. Был райондар?ы яулау Колчак армияларына туранан-тура М?ск??г? юл аса ине[27].
Колчакты? абруйы ша?тай арта, у?а ?ур ?м?тт?р ба?лай?ар. Союздаштар?ан яр?ам кил? башлай. Колчак янында бер??м ?ораллы к?ст?р булдырыла ??м Р?с?й д??л?те т???л?[30]
1919 йылды? й?й — к???нд?ге К?нсы?ыш фронтыны? сигене?е
??г?ртерг?1919 йылды? урта?ына ?ы?ыл армия?ыны? ?аны 1,5 миллион кешег? барып ет?. Большевиктар ?ан буйынса К?нсы?ыш фронтында ??т?нл?к алалар ??м т?п й?н?лешт? 33 ме?лек группировка туплай?ар. М. В. Фрунзе ??ене? ?арама?ына д?рт армия ала, уны? д?й?м ?аны 80 ме? кеше т?шкил ит? ??м генерал Ханжинды? К?нбайыш армия?ы яугир?ары ?анынан ике тап?ыр?а арты?ыра? була.
Шулай ?а 1919 йылды? 28 апреленд? ?ы?ылдар?ы? ??ж?ме а?тар?ы? ны?ышмалы ?аршылы?ына осрай. А?тар?ы? х??ефле х?лен Тарас Шевченко исеменд?ге украин курене к?с?йт?, улар?а та?ы ла д?рт полк ??м егер батальоны ?ушылыуы фронтты ?ы?ылдар йырып ?те??е? т?п факторы була[31][32]. К?нбайыш армия?ына сигенерг? тура кил?. Баш?а й?н?лешт?р?? а?тар ??ж?мд?рен дауам ит?. ?ы?ылдар ?ф?н? ал?андан (9 июнь) ??м Волга буйынан сигенг?нд?н ?у? Колчак стратегик инициатива?ын ю?алта. 1919 йылда А?тар армияларында кадр?ар етм??е у?ыш?ы?лы??а килтер?. Кадр?ар?ы? урындарын алмаштырыу ?а ????мт?л?р бирм?й. Июлд? Лебедев мен?н Сахаровты? ?ы?ылдар?ы? 5-се армия?ын Сил?бег? х?йл? мен?н индере? буйынса авантюралы планы бойом?а ашмай. К?нбайыш ??м Себер армиялары Урал аръя?ына сиген?л?р. Колчак хакимлы?ты ???кл?штере? буйынса т?рл? саралар к?р?, бюрократ аппаратын ?ы??арта, ??ск?р??р?? пропаганданы к?с?йт?. Офицер?ар аша ?алдаттар?а д??л?тте? бер??млеген, православие динен, милли ?имм?тт?р?е ?а?лау м?сь?л?л?рен а?латыу эшен й?йелдер?. Колчак ??е ??р са? ш?хс?н фронтты? алдын?ы ?ы?ы?ында булыр?а тырыша.
К?нсы?ыш фронтыны? т?п бурысы булып Деникин к?ст?рен? М?ск?? й?н?лешенд?ге походында яр?ам ите? тора. А?тар К?нсы?ыш фронтында а?а??ы ??ж?м алышында — сентябр??ге Тубыл операция?ында — е?е? яулай?ар. ?ы?ылдар Тубылдан 100 километр ары алып ташлана. О?айлы у?ыш?ы?лы?тар?ан ?у? сентябрь е?е???ре Граждандар ?у?ышыны? ки?елешле боролошо тип ?анала. Колчак хатта сигенг?н са?та эшл?рг? тел?м?г?н а?ым?а бара — Д??л?т и?тисади к???шм??ен халы? тарафынан ?айлана тор?ан орган?а ??г?рт?[33].
Тубылда?ы сентябрь алыштарынан ?у? бер а? тынлы? урынлаша. Октябрь урта?ында ?ы?ылдар я?ы к?ст?р мен?н ??ж?м башлай?ар. А?тар ????рене? тер?к пункттарын ю?алталар[34]. А?тар частарыны? сигене?е башлана. Колчак а?а??ы м?мкинлект?р?е фай?аланып, Омски?ы ?а?лап ?алыр?а к?р?клеген а?лай, с?нки армия тылында у?а ?аршы бул?ан к?ст?р?е? х?р?к?тк? киле?ен к??аллай, ?мм? бер ни ?? килеп сы?май, Колчак армия?ы мен?н берг? сигенерг? ?арар ит?. Июнд? Колчак К. Г. Маннергеймды? Финляндия бойондоро?ло?она алмаш?а 100 ме?лек армия?ын Петроград?а о?атыу буйынса т??димен кире ?а?а[35]. Шулай у? француз генералы Жаненды? ??м дипломатик корпусыны? алтын запасты халы?-ара ?урсыуына алыуын да кире ?а?а: ?Мин ?е?г? ышанмайым. Алтынды союздаштар?а бирг?нсе, ?ы?ылдар?а ?алдырам?, — тип ?йт?. Ошо ва?ыттан алып сит ил в?килд?ре Колчакка ?арата ?ы?ы??ыныуын ю?алта[36]. Омск ?ала?ын ?алдыр?андан ?у? К?нсы?ыш фронтыны? армиялары ??ене? ?Б?й?к Себер Бо? походын? башлай.
Б?й?к Себер Бо? походы
??г?ртерг?Омски?ы ?алдыр?андан ?у?, К?нсы?ыш фронтыны? командование?ы ?ы?ылдар?ы? ??ж?мен Обь йыл?а?ы рубежында ту?татыр?а ни?тл?й. Армияны тыл берл?шм?л?ре и??бен? тулыландырыр?а, ? фронтты Томск — Новосибирск — Барнаул — Бийск рубежында терге?ерг? уйлай?ар, ?мм? ??ск?р??р был ва?ыт?а тик эре тора? пункттарын ?ына контролд? тоталар, ? улар?ы? к?пселегенд? ихтилалдар к?т?рел?. Оборонаны ойоштороу килеп сы?май ??м 11 декабр?? Барнаул, 13 декабр?? — Бийск, 14 декабр?? — Новониколаевск ?алдырыла[37]. 1919 йылды? ноябренд? Р?с?й д??л?те х?к?м?те ??м рус армия?ы командование?ы мен?н чехословак с?й?си ??м х?рби ет?кселеге ара?ында?ы конфликт б?релешк? барып ет?. Союздаштар?ы? ??м?лд?ре а?тар?ы? К?нсы?ыш фронтыны? у?ыш?ы?лы?тарын катастрофа?а ?йл?ндер?: армия тылдан айырыла, ва?ытында боеприпастар алыу м?мкинселеген?н ??м яралылар?ы эвакуациялау?ан м?хр?м була[37].
21 декабр?? Черемховола ихтилал ?уба. ?с к?нд?н РКП(б)-ны? й?шерен комитеттары мен?н эсер?ар ??м меньшевиктар?ы? Полит???ге тарафынан ??ерл?нг?н ихтилал — Глазковта, ? 27 декабр?е? кисен? — Иркутски?ы? ??енд? башлана. Колчак атаман Семеновты? ??ск?р??ре яр?амында ?аланы кире ?айтарыр?а маташа, ?мм? улар?а ?ала?а инерг? м?мкинлек булмай. 1920 йылды? 3 ?инуарында Нижнеудински?а Колчак министр?ар Советы тарафынан хакимлы?тан баш тартыу ??м уны я?ы Ю?ары хакимы булара? А. И. Деникин?а тапшырыу талабы мен?н телеграмма ала. Колчак ??м уны? яр?амсылары артабан?ы ??м?л варианттарын барлай?ар. Монголия?а ките? планы ла к?? у?ында тотола. Адмирал ??ене? ?алдаттарына ??м офицер?арына ышана. 500 кешен?н тор?ан конвойына пландарын асып ?ала ??м улар?а берг? китерг? т??дим я?ай. Ирт?нс?кк? 500 кешен?н тик унлап кеше ?ал?ан була. Бер т?н эсенд? Колчакты? с?ст?ре а?ара[38].
Колчакты? ?ул?а алыныуы ??м а?а??ы к?нд?ре
??г?ртерг?10 ?инуар?а союздаштар?а ышанып Колчак ултыр?ан эшелон Нижнеудинcки??н сы?а ??м 15 ?инуар?а Иркутски?а кил?. Колчакты? вагонын ?а?сылар отряды уратып ала. Адмирал?а к?н элг?ре ген? ?аланы б?т? союздаш миссиялары ташлап ките?е билд?ле була. Чехословактар Колчакты урында?ы властар?а тапшыра. Адмиралды? ?ул?а алыныуы ??м уны эсер-меньшевиктар?ы? Полит???ген? тапшырылыуы тура?ында алдан у? чехтар союздаштар?ы? в?килд?ре мен?н ??-ара ??йл?шелг?н бул?ан[39], сделаны были для обеспечения свободного продвижения их эшелонов на Восток[40]. Бирг?н анттарына хыянат итеп, Жанен ??м чехтар адмиралды ?аталар. ?Политцентр? Колчак мен?н Пепеляев?а ?ул?а алыныу?ары тура?ында и?лан ит? ??м улар?ы губерна т?рм??ен? урынлаштыралар.
Допрос ал?ан ва?ытта Колчак бер н?м?не л? й?шерм?й ??йл?й, б?т? ?орау?ар?а ла тулы яуап бир?.
Колчакка то?роло? ?а?ла?ан генерал Каппель Уры? армия?ыны? К?нсы?ыш фронты ?алды?тары мен?н. ?аты ?ыуы??а ??м т?р?н ?ар?а ?арамайынса, уны ?от?арыр ?с?н яр?ам?а ашы?а[41]. Бик х?рт ?ораллан?ан дивизиялары мен?н, ?ур ю?алтыу?ар аша каппелевсылар Иркутски?а бик я?ын кил?л?р. Иркутск ВРК-ы ?ала ?амалыш х?ленд? тип и?лан ит?. Б?т? Граждандар ?у?ышы тарихында ти? булма?ан Иркутск ?с?н б?релешт?р башлана. ?сирлекк? бер кемде л? алмай?ар. Чехословактар, ?аланы штурмлау?а бик а? ва?ыт ?ал?ас, ?ы?ылдар мен?н килеше?г? кил?л?р. Ошо у? ва?ытта Колчакты ?лтерг?нд?ре билд?ле була. Генерал Войцеховский ??ж?мде ту?тата ??м каппелевсылар Байкал аръя?ына сиген? башлай?ар[42].
1920 йылды? 6 февралд?н 7 феврален? ?ара?ан т?нд? адмирал Колчак ??м Р?с?й д??л?тене? Министр?ар советы р?йесе В. Н. Пепеляев Иркутск х?рби-революцион комитеты ?арарына ярашлы суд?ы? атып ?лтерел?.
И?к?рм?л?р
??г?ртерг?- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #119309130 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
- ↑ Историческая энциклопедия Сибири (уры?) / под ред. В. А. Ламин — Новосибирск: 2009. — ISBN 5-8402-0230-4
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Колчак Александр Васильевич // Большая советская энциклопедия (уры?): [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Alexander Wassiljewitsch Koltschak // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
- ↑ ?Казнь Колчака — незаконная расправа?: громогласный вывод Смольнинского суда Санкт-Петербурга
- ↑ Описательно-мотивировочная часть Решения Смольнинского районного суда г. Санкт-Петербурга под председательством судьи Т. П. Матусяк от 24 января 2017 года по делу № 02а-0185/2017 . Дата обращения: 15 ?инуар 2020. Архивировано 14 июнь 2020 года.
- ↑ Плотников, 1998, с. 11
- ↑ 8,0 8,1 Зырянов, 2012, с. 8
- ↑ Кручинин А. С. Адмирал Колчак: жизнь, подвиг, память. — М.: АСТ, Астрель, Полиграфиздат, 2010. — 538 с. — ISBN 978-5-17-063753-9[асы?лар?а]
- ↑ Плотников, 1998, с. 12
- ↑ Кручинин, 2010, с. 12
- ↑ Зырянов, 2012, с. 15
- ↑ Зырянов, 2012, с. 18
- ↑ Зырянов, 2012, с. 21
- ↑ Зырянов, 2012, с. 26
- ↑ Зырянов, 2012, с. 98
- ↑ Зырянов, 2012, с. 174
- ↑ Плотников, 1998, с. 56—57
- ↑ Зырянов, 2012, с. 398—406
- ↑ 20,0 20,1 Плотников, 1998, с. 149
- ↑ Указ Временного Всероссийского Правительства // Прибайкальская жизнь, Верхнеудинск, № 65, 9 ноября 1918 года, стр.3
- ↑ Кенез П. Красная атака, белое сопротивление. 1917—1918 / Пер. с англ. К. А. Никифорова. — М.: Центрполиграф, 2007. — С. 258. — (Россия в переломный момент истории). — ISBN 978-5-9524-2748-8.
- ↑ Кручинин, 2010, с. 273
- ↑ Зимина В. Д. Белое дело взбунтовавшейся России: Политические режимы Гражданской войны. 1917—1920 гг. — М.: Рос. гуманит. ун-т, 2006. —С. 147. — 467 с. — (История и память). — ISBN 5-7281-0806-7.
- ↑ Плотников, 1998, с. 229—235
- ↑ 26,0 26,1 Зырянов, 2012, с. 457
- ↑ 27,0 27,1 Белое движение. Поход от Тихого Дона до Тихого океана, 2007, с. 106—112
- ↑ Кручинин, 2010, с. 438
- ↑ Зырянов, 2012, с. 459
- ↑ Зырянов, 2012, с. 463
- ↑ Зырянов, 2012, с. 481—485
- ↑ Гагкуев Р. Г. Генерал Каппель // Каппель и каппелевцы. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Посев, 2007. — С. 79. — ISBN 978-5-85824-174-4.
- ↑ Зырянов, 2012, с. 515
- ↑ Зырянов, 2012, с. 520—522
- ↑ Красный архив. — 1929. — Т. 2 (33). — С. 95—96.
- ↑ Зырянов, 2012, с. 531
- ↑ 37,0 37,1 Р. Г. Гагкуев Генерал Каппель //Каппель и каппелевцы. 2-е изд., испр. и доп. М.: НП ?Посев?, 2007 ISBN 978-5-85824-174-4, стр.92—95
- ↑ Зырянов, 2012, с. 559
- ↑ Мельгунов С. П. Трагедия адмирала Колчака: В 2 книгах. — Книга вторая: Часть III. — М.: Айрис-пресс, Лагуна-Арт, 2005. — 496 с. + вклейка 8 с. — (Белая Россия). ISBN 5-8112-0547-3, стр. 443, 461
- ↑ Гагкуев Р. Г. Генерал Каппель // Каппель и каппелевцы. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Посев, 2007. — С. 106. — ISBN 978-5-85824-174-4.
- ↑ Хандорин В. Г. Адмирал Колчак: правда и мифы. Гл. ?Адмирал уходит в последнее плавание? 2013 йыл 21 сентябрь архивлан?ан.
- ↑ Мельгунов С. П. Трагедия адмирала Колчака: В 2 кн. — Кн. вторая, ч. III. — М.: Айрис-пресс, Лагуна-Арт, 2005. — С. 470. — 496 с. — (Белая Россия). — ISBN 5-8112-0547-3.
А. В. Колчакты? хе?м?тт?ре
??г?ртерг?- Лёд Карского и Сибирского морей // Зап. Имп. АН. Сер. 8. Физ.-мат. отд-ние. — 1909. — Т. 26. — № 1.
- Последняя экспедиция на о. Беннета, снаряженная академией наук для поисков барона Толля // Изв. Имп. Рус. геогр. об-ва. — 1906. — В. 2—3. — Т. 42.
- Какой нужен России флот // Мор. сборник. — 1908. — № 6, 7.
- Современные линейные корабли / Военные флоты 1909 г. — СПб., [1909]. — С. 229—283.
- Служба Генерального штаба. — СПб., 1912.
- Инструкция для уклонения от атак подводных лодок. — [Ревель], 1915.
- Колчак, В. И., Колчак, А. В. Избранные труды / сост. В. Д. Доценко. — СПб.: Судостроение, 2001. — 384 с. — ISBN 5-7355-0592-0.
- Письмо Верховного правителя адмирала А. В. Колчака Донскому атаману генералу А. П. Богаевскому. 28 июня 1919 г. // Белый архив. — 1926. — Т. 1. — С. 136.
?ылтанмалар
??г?ртерг?- Биография Александра Васильевича Колчака
- Блог, посвящённый Александру Васильевичу Колчаку
- Музей истории Иркутского тюремного замка имени Колчака 2013 йыл 14 сентябрь архивлан?ан.
- Расстрел Колчака: свидетельство очевидца
- Профиль во всемирном родословном древе
- Памятник в Иркутске
- Пахалюк К. Колчак, Александр Васильевич . Проект РВИО и ВГТРК ?100 великих полководцев?. Архивировано 16 июнь 2013 года.
- Хандорин В. А. В. Колчак и ?финляндский вопрос?
- Шмелёв А. В. Внешняя политика правительства адмирала Колчака (1918—1919 гг.) / Анатолий Шмелёв. — СПб.: Изд-во Европ. ун-та в Санкт-Петербурге, 2017. — 266 с. — (Эпоха войн и революций; вып. 9). — ISBN 978-5-94380-221-8.
?алып:?ара ди?ге? флоты командующий?ары ?алып:Р?с?й??ге Граждандар ?у?ышы командующий?ары ?алып:Р?с?й х?рби ведомстволар ет?ксел?ре