这18家传统汽车厂商,自动驾驶领域还是它最牛!
Инженерлы? эше (франц. ingénierie; син. инженерия[1], инженер эшм?к?рлеге, инженер-техник эшм?к?рлек; инжиниринг ингл. engineeringengineering ← лат. ingeniumingenium — ?о?талы?? ??м лат. ingeniareingeniare — ?та?ыллы? к?р??те?, о?талау? — ?уйлап табыусанлы??, ?уйлап сы?арыу?, ??илемд?р?, ?о?та?) — ?? эсен? махсуслаш?ан бик к?п ?лк?л?р ??м дисциплиналар?ы ал?ан, т?би?и ресурстар?ы кеше м?нф???тенд? эшл?те? ма?сатында ф?нни, и?тисади, социаль ??м ??м?ли белемд?р?е фай?аланыу?а й?н?лтелг?н техник эшм?к?рлек т?р?[2].
Инженерлы? эше | |
![]() | |
?йр?не? объекты | техника ??м технология |
---|---|
?ай?а ?йр?нел? | engineering[d] |
?ештег | Engineering |
Вики-проект | WikiProject Engineering[d] |
Stack Exchange сайты | engineering.stackexchange.com |
![]() |

Инженер эшм?к?рлегене? ма?саттары — техниканы, материалдар?ы й? процестар?ы уйлап табыу, барлы??а килтере?, проекттарын ??м и??пл????рен эшл??, фай?аланыу?а индере?, ремонтлау, хе?м?тл?ндере?, ??м/й?ки камиллаштырыу.
Инженерлы? эше ф?н мен?н ты?ы? б?йл?нешт? тора, фундаменталь ф?н постулаттарына ??м ?улланма эшм?к?рлек ????мт?л?рен? таяна. Ошо м???н?л? ул ?илми-техник эшм?к?рлек тарма?ы тип ?арала.
Инженерлы? эше т?ш?нс??е
??г?ртерг?Элек
??г?ртерг??Инженерлы? эше? терминыны? синонимы — техника (бор. грек. τεχνικ?? ← τ?χνη — ?о?талы??, ?с?н??т?, ?та?ыллы??), ул кешене? й?ш?йеш ихтыяждарын ??н???тл?ндере? ма?сатында т?би??тте ??г?рте?г? й?н?лтелг?н ???ем ижади эшм?к?рлекте а?лата.
??ене? хе?м?тт?ренд? Аристотель ?техника? терминына ?йбер??р эшл?? с?н??те м???н??ен ?ала; борон?о грек философы техника мен?н ф?н ара?ында?ы айырманы шунда к?р?: техника ?йбер??р?е? асылын а?лау?а т?гел, ? улар?ы эшл??г? й?н?лтел?. Немец философы И. Кант та шул у? ?арашта тора. Кант ер ?лс??се о?талы?ы (??м?ли эшм?к?рлек) мен?н геометрия (теория) ара?ында?ы айырманы ми?ал итеп килтер?. Брокгауз мен?н Ефронды? энциклопедик ???леге (1907 йыл?ы ред.) техника?а ?теоретик белемд?р?е ??м?ли?тт? ?улланыу? тиг?н билд?л?м? бир?[3].
Совет осоронда техника т?ш?нс??е ки??й? ??м техник эшм?к?рлект?н тыш техник ?оролмалар?ы ?йр?не? ??м етештере??е л? сол?ай. СССР-?а ?ф?н ??м техника ?а?аныштары? тиг?н тоторо?ло ???б?йл?неш барлы??а кил?, уны? техника тиг?н ?л?ш? д?й?м м???н?л?ге инженерлы? эшм?к?рлеген д?, айырым ?улланма ?илми тикшерене???р?е л? к???? тота. Техниканы ки? м???н?л?ге ?илми-тикшерене? эшм?к?рлеге тип а?лау инженерлы? ф?нд?ре булара? теорияны? ??м инженерлы? эшм?к?рлеге булара? ??м?ли?тте? айырыл?ы?ы? берлеген ??м ??-ара бойондоро?лоло?он ?ы?ы? ??т?н? ала. СССР-?а ?улланма тикшерене???рг? д??л?т ет?кселеген ф?н ??м техника буйынса д??л?т комитеты тормош?а ашыра, ул СССР Ф?нд?р академия?ы ??м баш?а органдар мен?н берлект? айырыуса перспектив фундаменталь тикшерене???р?е айырып ала ??м улар?ы артабан халы? хужалы?ында ?улланыу?а индере? ?с?н махсуслаш?ан инженерлы? институттарына ??м конструкторлы? бюроларына эшк?рте?г? тапшыра.
ХХ—ХХI быуаттар сигенд? инженерлы? эшен билд?л?? термины булара? ?техника? ???е ?улланыу?ан сы?а башлай, у?а алмаш?а ?инженерия?, ?инжиниринг? тиг?н ?????р кил?.
1947 йылда инженерлы? кадр?арын у?ытыу, аккредитациялау ??м эшм?к?рлект?рен к?йл?? ?лк??енд?ге абруйлы Америка ойошма?ы ?Совет по профессиональному развитию инженеров? (инг.)баш. (инг.)баш. (ингл. Engineers' Council for Professional Development [ECPD]Engineers' Council for Professional Development [ECPD]) ?инженерия? терминына т?б?нд?ге билд?л?м?не бир?[4]:
Х??ер
??г?ртерг?Инженерлы? эшен заманса а?лау инженерлы? техник ?оролмаларын булдырыу?а ??м фай?аланыу?а ф?нни белемд?р?е ма?сатлы ?улланыу?ы к???? тота ??м инженер-техник эшм?к?рлекте? ?с т?р?н сол?ай[5]:
- тикшерене? (?илми-техник) эшм?к?рлеге — ?улланма ?илми тикшерене???р, планлаштырыл?ан капитал ?алыу?ар?ы техник-и?тисади ниге?л??, планлаштырыу;
- конструкторлы? (проектлау) эшм?к?рлеге — техник ?оролмалар?ы? прототиптарын (макеттарын, ?ынау ?лг?л?рен) конструкциялау (проектлау), эшл?? ??м ?ынау; улар?ы ??ерл?? (?ороу), т?р??, ташыу, ?а?лау ?.б. технологияларын эшл??; конструкторлы?/проектлау документация?ын т????;
- технологик (производствола?ы) эшм?к?рлек — и?тисади субъекттар?ы? ??м?ли эшм?к?рлеген? инженерлы? эшл?нм?л?рен индереп, улар?ы артабан о?атыу (техник яр?ам) ??м/й?ки заказсы ?ушыуы буйынса эксплуатациялау буйынса ойоштороу, консультациялар бире? ??м баш?а т?рл? эшм?к?рлек.
Инженерлы? эше тарихы
??г?ртерг?Инженерлы? эшене? тамыр?ары тарих?а тиклемге мифологик осор?а барып тоташа. У?-?а?а?, т?г?рм?с, ?абан эшл?? а?ыл эшен, эш ?оралдарын ?уллана беле??е, ижади ??л?тт?р?е талап ит?. Легендар Дедал мен?н Нухты т??ге инженер?ар тип и??пл?рг? була. Бе?г? исемл?п билд?ле т??ге инженер тип Джосер пирамида?ын т????г? ет?кселек итк?н мысыр Имхотепты атар?а м?мкин (бе??е? эра?а тиклем III ме? йыллы?). Архимед[6] антик донъяны? и? билд?ле инженеры тип ?анала.
Инженерлы?ты айырым эшм?к?рлек т?р? тип ?арау ынтылышын Витрувий?ы? ?Архитектура тура?ында ун китап? (лат. De architectura libri decemDe architectura libri decem) тиг?н хе?м?тенд? табыр?а була. Витрувий инженер ?с?н м??им бул?ан ?уйланыу? ??м ?уйлап табыу? ысулдарына и?тибар й?н?лт?, буласа? ?оролманы? ?ы?ма?ын т???? к?р?клеген билд?л?й. Витрувий ??ене? хик?й?л????ренд? ??м?ли т?жриб??ен? таяна. Антик осор?а ?оролмалар теория?ы ??? башла?ан ?ына була ?ле.
Масштаблы ?ы?ымдар ?улланыу инженерлы? эшене? м??им ?л?ш? булып тора. Был ысул XVII быуатта ???ем ??? ??м инженерияны? артабан?ы тарихына ?ур йо?онто я?ай. Уны? ар?а?ында инженерлы? эшен идеяны эшл??г? ??м уны техник й???тт?н тормоша ашырыу?а б?леп ?арау м?мкинлеге тыуа.
XVII быуатта инженерлы? эше, ни?ай?т, айырым профессия булып формалаша башлай. 1601 йылда француз короле Генрих IV Максимильен де Бетюнды артиллерияны? баш начальнигы ??м б?т? ??л??л?р?е? инспекторы итеп т???йенл?й. 1602 йылда де Бетюн армия офицер?арынан махсус т?рк?м ойоштора ??м улар?а фортификация ?оролмаларын т???? ??м й?н?те? бурысын й?км?т?. 1677 йылда Францияны? баш инженеры итеп Себастьен Ле Претр де Вобан т???йенл?н?.
Хе?м?тте? цехлы ойошторолоуы инженерлы? эше о?та?ына даими килем т?ьмин ит?. Техник белемд?рен ??м та?ыллы?ын ?улланып килем ал?ан кешел?р ?аны арта. Профессия институтлаша бара. Л?кин белем бире?, белгест?р ??ерл?? система?ы ла, улар?ы? профессиональ ким?лен тикшере? ??м контролл?? система?ы ла булмай ?ле.
Мануфактуралар производство?ы барлы??а киле??е инженерлы? эше ??ешене? кил??е ба??ысы тип ?арар?а була. Ту?ыу, металлургия, металл эшк?рте?, суднолар т????, ?а?ы? ??м быяла эшл??, к?нселек ??м баш?а производстволар т?рл? эш ?оралдары ??м механизмдар, станоктар ??м биналар талап ит?. ??р мануфактурала хе?м?т б?ленеше ихтыяждар?ы та?ы ла ны?ыра? арттыра.
Фабрика с?н???те ??е? ??м патент система?ын индере? инженерлы? ижадын к?с?йтеп еб?р?. ??ешт?ге производстволар?а я?ынан-я?ы уйлап табыу?ар к?р?к була, ???ми?тле техник идея уйлап табыусы?а мул ?ына килем килтер?. Инженерлы? эше ф?нни прогресс мен?н ?релеп ??? башлай.
Эйфель башня?ы (Густав Эйфель, Морис Кеклен, Эмиль Нужье ?.б.) | ||||
---|---|---|---|---|
Инженер?ар | Идея | Проект | Т???л?ш | ??ер ?оролма |
|
|
|
Р?с?й?? инженерлы? эшене? ??еше
??г?ртерг?Иван Грозный заманында т???л?ш эшенд?ге х?рби кешел?р ?с?н разрядтар индерел?:
- ю?ары разряд — ны?ытмалар?ы, оборона ?оролмаларын проектла?ан х?рби архитектор-систематиктар;
- икенсе разряд — т???л?шк? ет?кселек итк?н т????сел?р;
- т?б?нге разряд — ?ал?ан т????сел?р.
1557 йылда Тупсылар приказы тиг?н х?рби идара ите? органы ойошторола, уны? алдына инженерлы? бурыстары ла ?уйыла: оборона ?оролмалары т???л?ш?н? ет?кселек ите?, х?рби й? оборона т???л?ш?н? ет?кселек итк?н воеводалар?а инструкциялар я?ыу, т???л?ш сметаларын т????, отчётлылы?ты тикшере?. Тупсылар приказы Р?с?й?? инженерлы? эшм?к?рлеген? контроллек итк?н ??м уны к?йл?г?н беренсе учреждение була. Приказ?а хе?м?тк? ?абул ителг?н хе?м?тк?р??р проекттар т???г?н инженер?ар?ан башлап ?йр?нсект?рг? ??м ??ы?ымсылар?а? тиклем ??мм??е категориялар?а б?лен?. Т?? башлап инженерлы? эшм?к?рлеге махсуслаш?ан ш???лд?рг? б?лен?: конструкторлы? эшм?к?рлеге, и?тисади эшм?к?рлек (сметалар т????), идара ите?, метрологик эшм?к?рлек айырым эш т?р??ре ител?.
Пётр I идаралы? итк?н осор?о Р?с?й?? инженерлы? эшенд? я?ы д??ер тип ?арар?а к?р?к. Пётр батша профессиональ инженер?ар?ы? тотош корпусын булдыра, инженерлы? белеме бире? ?с?н шарттар тыу?ыра. Пётр Европа ?лг??? буйынса техник с?й?с?тте тамыр?ан ??г?ртеп ?ора. Н?? Пётр ва?ытында Р?с?й?? ю?ары техник белем бире? барлы??а кил?, с?н???т ?ануни?те эшл?н?, инженер?ар?ы? эшм?к?рлеген контролл?й ал?ан органдар ойошторола (Берг-коллегия, Мануфактур-коллегия), ??ск?р??р?е? инженер т?р? барлы??а кил?.
Инженер белеме бире?
??г?ртерг?Т???? инженерлы? эше буйынса белем бире? эш барышында о?таны? ?йр?нсекте ?йр?те?е юлы мен?н баш?арыла. Антиклы? осоронда ла, Урта быуаттар?а ла шулай була. Цех система?ында ла шул у? принцип ?а?лана: у?ыусы производство?а ин?, мастер у?а башта и? е?ел операциялар?ы ?йр?т?, шунан у?ыусы ?йр?нсек булып кит?, артабан, т?жриб? ??м белем тупла?ас, ?? о?тахана?ын асыу м?мкинлеген ала. Теоретик белемд?р йыйналыу мен?н производствонан айырылып у?ыу ысулы ?улланыла башлай. ?мм? китап ба?ыу?ы уйлап тап?ансы белемд?р?е туплау ??м система?а ?алыу бик яй бара. ?Архитектура тура?ында?ы ун китап? инженерлы? ?илемд?рен система?а ?алыр?а тырышлы?ты? т??ге ?лг??? була. ?мм? бер?м-??р?м эшт?р белем бире??е я?ы ким?лг? сы?ара алмай, ?лбитт?.
Ба?ма станогын уйлап тап?ас, инженерлы? ?илемд?рен йыйыу, анализлау, таратыу м?мкинлеге барлы??а кил?. Тарталья 1531 йылда туп атыу?ы? ?улай м?й?ш?н и??пл?п сы?ара. Георгий Агриколаны? ?Тау эше ??м металлургия тура?ында? (ингл. De re metallica) (1530—1556), Галассо Альгизи?ы? (итал. Galasso Alghisi) ?Фортификация тура?ында? (Delle fortificazioni) (1570), Джироламо Маджи ??м Джакомо Фусто Кастриоттоны? ??алалар?ы? фортификация?ы тура?ында? (Della fortificatione delle città) (1664) тиг?н хе?м?тт?ре ба?ылып сы?а. Шулай у? Галилей, Декарт, Торричелли ке?ек м?ш??р ?алимдар?ы? хе?м?тт?ре донъя к?р?.
1505 йылды? 25 мартында Венеция Бомбардир?ар конгрегация?ы Европала беренсе артиллерия м?кт?бен аса. М?кт?п эрг??енд? утлы ?оралды ?ынау буйынса полигон т???л?[7]. 1513 йылда Бургоста Король артиллерия м?кт?бе асыла, тик унда теоретик белемд?р бирелм?й[8]
1653 йылда Пруссияла инженер?ар ??ерл??се т??ге кадет м?кт?бе асыла. Шулай у? х?рби инженер?ар у?ытыу ?с?н XVII быуатта Данияла беренсе айырым училище ойошторола. 1690 йылда Францияла артиллерия м?кт?бен? ниге? ?алына[9].
1701 йылда Пётр I ниге? ?ал?ан Математика ??м навигация ф?нд?ре м?кт?бе Р?с?й?? системалы белемд?р бир? башла?ан т??ге инженер-техник у?ыу йорто була. Х?рби инженер?ар Василий Шуйский батша (1606—1610) идаралы? итк?н замандар?а у? у?ытыла башлай. Л?кин Р?с?й?? инженерлы? эшен ??тере?г? и? ?ур ?л?шт? н?? Пётр I индер?. 1712 йылда М?ск???? беренсе инженерлы? м?кт?бе асыла, ? икенсе инженерлы? м?кт?бе Петербургта 1719 йылда барлы??а кил?. 1715 йылда — Ди?ге? академия?ы, 1725 йылда Петербург ф?нд?р академия?ы ??м уны? эрг??енд? университет мен?н гимназия асыла.
1707 йылда Изге Рим империя?ы императоры Иосиф I инженерлы? м?кт?бе итеп ниге?л?г?н Чех техник университеты барлы??а кил?.
1716 йылда Францияла Тимер юл инженер?ары корпусы, Англияла Король инженер?ары корпусы ойошторола. 1747 йылда француз инженеры ??м архитекторы Жан Родольф Перроне Парижда "К?пер??р ??м юлдар м?кт?бе"н аса. Унда у?ытыу т???? ???имге м?кт?пт?ге ке?ек бара, ? 1775 йылда ул ?К?пер??р ??м юлдар милли м?кт?бе? тип ??г?ртел? ??м ю?ары инженерлы? белемд?ре бир? башлай.
1745 йылда — Брауншвейг техник университеты, 1765 йылда — Фрайберг тау академия?ы, 1770 йылда Берлин техник университеты асыла.
Инженерлы? эше буйынса беренсе д?реслек тип француз Бернар Форест де Белидоны? х?рби инженер?ар ?с?н 1729 йылда сы??ан ?Инженерлы? эше ?илеме? тиг?н д?реслеген и??пл?рг? була.
1794 йылда Парижда Политехник м?кт?п (Ecole Polytechnique) асыла, ул б?т? Европала?ы ошондай ю?ары у?ыу йорттары ?с?н ?рн?кк? ?йл?н?: Берлинда, Карлсруэла, Мюнхенда, Ганновер?а асыл?ан политехник м?кт?пт?р у?а о?шаш була[10].
1809 йылда Санкт-Петербургта император Александр I Тимер юл инженер?ары корпусын ниге?л?й, корпус эрг??енд? институт (х??ерге Петербург Тимер юл д??л?т университеты) ойошторола.
XIX быуатта ю?ары инженерлы? белем бире? тарма?ыны? т?рл? махсуслашыу?арын ??м й?н?лешт?рен булдырыу дауам ит?. Шулай итеп, Р?с?й империя?ында инженер-техник белемд?р бире?се у?ыу йорттары сифат я?ынан ??? ??м ю?ары белем бире? система?ы барлы??а кил?. Был процесты ойоштороусылар ара?ында Дмитрий Иванович Менделеев и? м?ш??р??р?е? бере?е булып таныла.
Англияла инженерлы? белгест?рен т?б?нд?ге учреждениелар ??ерл?й: Гражданлы? инженер?ары институты (Institution of Civil Engineers) (1818 йылда ниге?л?н?), Инженер-механиктар институты (Institution of Mechanical Engineers) (1847), Ди?ге? архитектор?ары институты (Royal Institution of Naval Architects) (1860), Инженер-электриктар институты (Institution of Electrical Engineers) (1871).
Инженер профессия?ы
??г?ртерг?Инженерлы? эше мен?н ш???лл?нг?н белгес инженер тип атала. Х??ерге и?тисади системала был профессия кеше?ене? эшм?к?рлеге инженер-техник эшм?к?рлеге тупланма?ы булып тора. Инженер эшм?к?рлеге, ижади интеллигенцияны? баш?а в?килд?рене? (педагогтар, табиптар, актёр?ар, композитор?ар ?.б.) эшм?к?рлеген?н айырмалы, ижтима?и етештере???ге роле буйынса милли килемде барлы??а килтере??? туранан-тура ?атнашыусы булып тора[5]. Инженерлы? эшм?к?рлеге аша инженер продукцияны? й?ш?? циклында?ы т?рл? этаптар?а нинд?й ?? бул?а техник м?сь?л?л?р?е х?л ите? ?с?н ??ене? ф?нни белемд?рен ??м ??м?ли т?жриб??ен ?уллана.
Ф?нни белемд?р ки??й? ??м т?р?н?й? бар?ан ?айын инженер профессия?ыны? т?рл? дисциплиналар буйынса махсуслашыу?ары ла арта бара. ?леге ва?ытта инженерияны? нинд?й ?? бул?а ?лк??енд? махсуслаш?ан инженер?ар?ан тор?ан инженер?ар коллективы ?ына ????мт?ле эшл?й ала. Инженер хе?м?тт?ре ба?арында инженерлы? ойошмалары эш ит?, улар ?илми-тикшерене? институты, проектлау-конструкторлы? бюро?ы, ?илми-етештере? берекм??е ??м баш?а формалар?ы ала. Ба?ар шарттарында инженерлы? ойошмалары махсуслашыуы, й?км?тке?е ??м сифаты й???тен?н т?рл?-т?рл? хе?м?тт?р к?р??т?. Инженерлы? ойошмаларыны? к?бе?е йыш ?ына ???имге инженер эшл?нм?л?рен тормош?а ашырыу ?лк??ен?н ситк? сы?ып кит?. М???л?н, ?илми-тикшерене?, проектлау-конструкторлы? ??м консультация бире? хе?м?тт?рен?н тыш, эре инженерлы? ойошмалары биналар ??м т???л?ш ?оролмалары т????, проекттар?а идара ите?, эксплуатациялау ба??ысында ?атмарлы инженер-техник объекттар?ы хе?м?тл?ндере? ??м улар?а оператив идара ите? ??м баш?а т?рл? хе?м?тт?р?е к?р??т?л?р.
?ай?ы бер инженерлы? ойошмалары т???л?ш? ??м эшм?к?рлек т?р? буйынса инженер-етештере? ойошма?ы булып тора; бындай ойошмалар?а инженерлы? подразделениеларыны? т?п эшм?к?рлеге т?? сиратта ойошманы? ??ене? производство ихтыяждарын ??н???т?ндере?г? й?н?лтел?, ? тыш?ы заказсылар?а инженерлы? хе?м?тт?ре к?р??те? икенсел эшм?к?рлек булып тора. Бындай т?р ойошмалар айырыуса ю?ары технологиялар ?лк??енд? ки? тарал?ан.
- Донъяла?ы и? эре инженерлы? ??м инженер-етештере? ойошмалары
- ABB (электротехника, энергетика машиналары эшл?? ??м м??л?м?т технологиялары ?лк??енд? эшл??се компания, Швеция-Швейцария компания?ы)
- BAE Systems (Б?й?к Британияны? оборона компания?ы)
- Bechtel (т???л?ш ??м инженерлы? компания?ы, А?Ш)
- Е4 т?рк?м? (инженерлы? компания?ы, Р?с?й)
- Google (интернет-э?л??, болот хисаплау?ары ??м реклама технологиялары ?лк??енд? эшл??се компания, А?Ш)
- Mitsubishi (бер нис? тарма?ты сол?а?ан конгломерат, Япония)
- Siemens (электротехника, электроника, энергетика ?орамалдары, транспорт, медицина ?орамалдары ??м я?тылы? техникиа?ы тарма?тарында эшл??се концерн, Германия)
Инженерлы? тарма?тары
??г?ртерг?Системалы инженерия
?ы?ы?лы факттар
??г?ртерг?- 2011 йылды? мартында А?Ш вице-президенты Джо Байден, Америка ??м Р?с?й компанияларыны? хе?м?тт?шлеге тура?ында ??йл?г?нд?, Боинг компания?ыны? башлы?ы ним? тип ?йтк?нен х?б?р ит?. Ба??а?, Р?с?й?? Боингты? м?нф???тт?ре был илде? эске самолёт ба?ары мен?н т?гел, ? Р?с?й?? и? я?шы инженер?ар булыуы мен?н б?йле ик?н[11].
Шулай у? ?ара?ы?
??г?ртерг?- Техника (техник ?улайламалар)
- Технология
И?к?рм?л?р
??г?ртерг?- ↑ Ожегов С. И., Шведова Н. Ю. Толковый словарь русского языка: 80 000 слов и фразеологических выражений / Российская академия наук. Институт русского языка им. В. В. Виноградова. — 4-е изд., дополненное. — М.: Азбуковник, 1999. — 944 с. — ISBN 5-89285-003-X.
- ↑ Engineering//Encyclop?dia Britannica
- ↑ Техника // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге: 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ Engineers' Council for Professional Development. (1947). Canons of ethics for engineers 2007 йыл 29 сентябрь архивлан?ан.
- ↑ 5,0 5,1 Негодаев, 1997
- ↑ Архимед-инженер
- ↑ Артиллерия Европы в 1505—1515 годах. Часть I
- ↑ ЗАРОЖДЕНИЕ И РАЗВИТИЕ АРТИЛЛЕРИЙСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В МИРЕ В XIV—XVII ВЕКАХ 2017 йыл 18 октябрь архивлан?ан.
- ↑ Энгельс Ф. Артиллерия 2017 йыл 18 октябрь архивлан?ан.
- ↑ Техническое образование в Германии: история и современность 2017 йыл 18 октябрь архивлан?ан.
- ↑ Remarks by Vice President Joe Biden and Russian Prime Minister Vladimir Putin . Архивировано 29 ноябрь 2012 года.. 10 марта 2011 года.
???би?т
??г?ртерг?- Владимирский С. Р. Проектирование мостов. — СПб.: Издательство ?ДНК?, 2006 год, — 320 с.: ил.
- Зеленский В. Е. Памятники военно-инженерного искусства: историческая память и новые объекты культурного наследия России . Архивировано 29 ноябрь 2012 года.
- Карман Т., Био М. Математические методы в инженерном деле. — ОГИЗ, 1948. — 424 стр.
- Негодаев И. А. Философия техники : учебн. пособие. — Ростов-на-Дону: Центр ДГТУ, 1997. — 562 с.
- История Инженерного Дела России: краткая историческая справка . Архивировано 20 ?инуар 2013 года.
- Сапрыкин Д. Л. Инженерное образование в России: История, концепция, перспектива // Высшее образование в России. № 1, 2012 . Архивировано 29 ноябрь 2012 года.
- Сапрыкин Д. Л. Образовательный потенциал Российской Империи / РАН, 2009.- 176 с. Архивировано 20 ?инуар 2013 года.
- Тимошенко С. П. Инженерное образование в России. Люберцы, 1987 . Архивировано 29 ноябрь 2012 года.
- Мещерин И. В. Страна напуганных инженеров. — Москва: Издательство Ассоциации строительных вузов, 2015. — 152 с. — ISBN 978-5-4323-0085-0.