法媒:津巴布韦前总统穆加贝低调庆祝94岁生日
Был м???л?не ?леге ва?ытта ?атнашыусы Sherbn м?х?ррирл?й. |
Протестантизм (рус. Протестанти?зм или протеста?нтство)[1] (от лат. protestatio[2] — ?протест, тантаналы и?лан ите?, белдере??) — православ дине ??м католицизм мен?н берг? христианлы?ты? ?с т?п й?н?лешене? бере?е. Ул бойондоро??о? сирк????р??н, сирк?? берл?шм?л?рен?н ??м деноминацияларынан тора. Протестантлы? Реформация — XVI быуатта Европала?ы католик сирк??ен? ?аршы христиандар х?р?к?те й?н?леше ???емл?шк?н д??ер?? барлы??а килг?н .
Протестантизм | |
Ниге?л?? дата?ы | 10 ноябрь 1517 |
---|---|
![]() | |
Кем х?рм?тен? атал?ан | Шпайерская протестация[d] |
Етештере? урыны | северозападная Европа[d] |
![]() | |
Б?ленеп сы??ан | Католик сирк??е |
![]() |

Тыуыу тарихы
??г?ртерг?Протестантизм Европала XVI быуатты? беренсе ярты?ында Рим-католик сирк??е институттарын ин?ар ите? ??м у?а ?арата опппозиция булара? Реформация осоронда барлы??а килг?н, уны? идеалы (ма?саты)- апостолдар осоронда?ы (ирт? христианалы?) христианлы?ты терге?е?.
Реформация я?лылар фекеренс?, Рим-католик сирк??е урта быуаттар?а схоластик дин т??лим?те ??м т?рл? йолалар булдырыу ар?а?ында т??ге христиан принциптарынан алы?лаш?ан.
Дини революцияны? башында монах, профессор Мартин Лютер тора. 1517 йылды? 17 октябренд? Мартин Лютер т??ге тап?ыр асы?тан-асы? сы?ыш я?ай, ул католик сирк??ене? индульгенциялар мен?н ?атыу ите?е, чистилище, ?лг?нд?р ?с?н до?а у?ыу ??м изгел?р?е? эшм?к?рлеге ар?а?ында христиандар?ы? ?отола алыуы тура?ында?ы т??лим?тк? ?аршы 95 тезисын халы??а еткер?. Бынан тыш ул Рим папа?ы власын, рухани?ар?ы? айырыуса изге булыуын ??м улар?ы? кеше мен?н Алла ара?ында аралашсы була алыуын, сирк?? йолаларын ??м сирк???е? донъяуи влас?а (император, король, кен?з) буй?оноуын ин?ар ит? [3].
Атаманы? килеп сы?ышы
??г?ртерг??Протестантизм? термины немец кен?зд?рене? Лютер?ы я?лап белдерг?н Шпайер протестына б?йле. 1521 йыл?ы Вормс эдикты буйынса папа нунцийы Мартин Лютер?ы ен?й?тсе-еретик тип и?лан ит?. Бы?а яуап итеп, 1526 йылда Шпейер рейхстагы Лютер я?лы кен?зд?р талабы буйына кил?? рейхстаг?а тиклем Вормс эдиктын ??м?лд? т?гел тиг?н ?арар ?абул ит?. Л?кин 1529 йыл?ы Шпейер рейхстагы Вормс эдиктын я?ынан ??м?лг? индер?. Бы?а яуап итеп, рейхстагта бул?ан биш кен?з ??м ун биш ирекле ?ала?ы (Изге Рим империя?ы cоставында?ы) ?Шпайер протестация?ын? т???й ??м уны и?лан ит?. Был документ исеме буйынса Реформация я?лылар протестанттар тип атала башлай. Реформация ????мт??енд? барлы??а килг?н католик булма?ан конфессиялар бары?ы берг? ?протестантизм? тип й?р?т?л?[3].
Протестант дини т??лим?тене? тарихы
??г?ртерг?Ортодокс протестантизм теология?ы
??г?ртерг?Реформация
??г?ртерг?Классик протестант теология?ы XVI — XVIII быуат башында формалаш?ан, был д??ер?? Реформацияны? т?п идеялары ??м догматик ??м практик дини т??лим?те а?латыла[2][4].
Классик теология протестантизм ?ортодоксия??ын т?шкил ит? ??м табыныу (инаныу), хиротония барлы? христиандар ?с?н д? м?мкин (всеобщее священство, рухани?ар вазифа?ын ябай протестант христиандар баш?ара ала), Библияны? ????тт?н тыш авторитеты, кешене? т?би?и гона?лы булыуы ??м Алла изгелеге буйынса ?ына ?отолоу м?мкинлеге ке?ек т?ш?нс?л?р?е эсен? ала[5].
Шул замандар?а?ы Рим-католик сирк??е т??лим?тен? ?апма-?аршы ?уйыл?ан Реформация дини т??лим?те ????мт??е булара?, ул Quinque sola принциптары — биш латин тезисы ?Биш ? тик“? тиг?нде а?лат?ан биш латин тезисы форма?ында я?ыл?ан. Хиротония (всеобщее священство) принцибы мен?н Quinque sola- х??ерге заман протестантизмы теология?ыны? ниге?е.
Классик теологияны? т?п тезистары :
- Библия — бер??н-бер Алла бирг?н ??м ысын Алла ???е, христиан доктриналарыны? бер??н-бер, асы? ??м ??ен-??е а?латып тор?ан сы?ана?ы (й?ки бер??н-бер изге китап).
- Гона?тар тик Инаныу (Иман) аша ??ф? ител?, ? изге эшт?р ??м ?ылы?тар ?с?н т?гел.
- ?отолоу тик Алла изгелеге (б?р?к?т) булып кил?, бары тик Иисус ха?ы ?с?н кеше у?а лайы? булма?ан изгелек ??м б?л?к булып, ? гона? ?ыл?ан кеше ни ?с?нд?р (нинд?й?ер ?ылы?, эшм?к?рлек, б?л?к бирг?н ?.б. ?с?н т?гел) ал?ан б?л?к булып килм?й.
- Иисус— Алла мен?н кеше ара?ында бер??н-бер аралашсы, ?отолоу тик у?а инаныу, ышаныу (иман) аша ?ына бирел?.
- Кеше тик Алланы ?ына сик?е? х?рм?т итерг? ??м у?а ?ына табыныр?а тейеш, с?нки ?отолоу тик уны? ихтыяры ??м ??м?ле аша ?ына бирел? — Иисусты? т?рел? гона?тар ярлы?ау б?л?ге ген? т?гел (кешелекте ярлы?ау ?с?н Иисус т?рел? ер??ге тормошон бир?), Инаныу ??м христиандар й?р?генд? Изге Рух тарафынан тыу?ырыл?ан ?отолоу?а инаныу б?л?ге.
Протестантизмды? классик т??лим?тт?ре Реформацияны? т?б?нд?ге дини докуменеттарында са?ылдырыла: Гейдельбергский Катехизис 1563 года (Германия), Книга Согласия 1580 года (Германия), Каноны Дордрехтского Синода 1618—1619 годов, (Дордрехт, Нидерланды), Вестминстерское исповедание веры 1643—1649 годов (Вестминстерское аббатство, Лондон, Великобритания).
Протестант теология?ына ниге? ?алыусылар: Мартин Лютер, Жан Кальвин, Ульрих Цвингли, Ф. Меланхтон.
Евангеликализм
??г?ртерг?XVIII—XIX быуаттар?а Б?й?к Британия ??м Т?нья? Америкала протестант сирк????ренд? евангеликализм (evangelicalism) барлы??а кил?. Был лютеран, англикан ??м реформаттар сирк??е эсенд?ге, ?оро догматика ??м иерархиялылы??а яуап итеп тыу?ан х?р?к?т, ?ай?ы бер осра?та уны? ниге?енд? М??риф?тселек быуаты тыу?ыр?ан атеизм, деизм ??м рационализм ята[6].
Евангеликализмды? ??енс?лект?ре[7][8]:
- Рухи я?ырыу?а ынтылыш (Стремление к рождению свыше), у?а тик инаныу ??м Алла бирг?н б?р?к?т, изгелек (благодать) мен?н ген? етеп була.
- Библияны Алланы? пак Асышы, кеше тарихыны? ??м кеше гона?тарын ??м гона?тар ??ф? ителе??е? т?рл? осор?арын тура м???н?л? асып бире? тип таныу.
- Христиандар ???емлеге позиция?ы- миссионер?ар эшм?к?рлеге ??м христиандар й?м?и?те эсенд? аралашыу аша к?р??телг?н христиандар ???емлеге.
- Крестоцентризм позиция?ы (crucicentrism) — Христосты? Т?рел?ге ?орбанына айырыv и?тибар ите?, уны? аша Иисус?а инан?андар ??ф? ител? ??м ?от?арыла ала.
- Христиандар?ы? рухи ??ешене? м??имлеген? инаныу.
Евангеликализм тарихында Я?ы Англияла Б?й?к беренсе уяныу (Великое пробуждение, 1730—1740) осоро - уны? ва?ытында в???зд?р асы? ?ауала ?тк?рел?, ??м А?Ш-та Икенсе уяныу ( Второе Великое пробуждение, 1800—1830) осоро була- унда XX быуат евангеликализмына ны? т?ь?ир итк?н идеялар авторы Чарлз Финни ?атнаша.
Айырыуса ки? билд?ле эшм?к?р??р: Джон Уэсли, Джорж Уайтфилд, Джонатан Эдвардс, Чарлз Финни.
Фундаментализм
??г?ртерг?Фундаментализм (fundamentals — основы, ниге?) — консерватив евангеликалдар ара?ында XIX быуат а?а?ы— XX быуат башында христиан модернизмы ??м либераль теология таралыу?а яуап булара? барлы??а килг?н к?п конфессиялы х?р?к?т. ?Фундаментализм? атама?ы 1910—1915 йылдар?а был х?р?к?т в?килд?ре тарафынан сы?арыл?ан ?Основы: свидетельство истины? (The Fundamentals: A Testimony To The Truth) брошюралары буйынса бирелг?н[9][10].
Фундаментализмды? т?п идеялары Ниагара бибилия конференциялары (1878—1897) ??м Пресвитериан сирк??е Генеральассамблея?ы (1910) эшл?г?н ва?ытта формалаш?ан[11] ??м биш принцип р??ешенд? я?ып ?уйыл?ан:
- Библия Алланан ??м ул те??л (Богодухновенность и непогрешимость Библии).
- Иисус Христос Алла т?би??тле ??м ул гона??ы? юл мен?н ярал?ан (Божественная природа и непорочное зачатие Иисуса Христа).
- Иисус т?рел? кешел?р?е? гона?тары ?с?н ?лг?н ( Смерть Иисуса на кресте за грехи людей).
- Иисус Христос ?лг?нд?н ?у? уны? т?не я?ынан терел? (Физическое воскресение Иисуса после смерти).
- Иисус Христос кил?с?кт? кире ?айтаса? (Возвращение Иисуса Христа во плоти в будущем).
Фундаментализм?а Библияла донъяны булдырыу?ы ??р?тл???е диспенсационализм (Алла ??р бер тарихи осор?о Асыш (откровение) итеп бир?, Алла мен?н кеше ара?ында ??р бер осор?а айырым килеше? т???л?) позиция?ынан а?лау, й?ки м?мкин бул?ан урындарын (Библияны?) туранан -тура а?лау, теологияла я?ыртыу ??м секуляризация тенденцияларын (динде?, сирк???е? й?м?и?тт?ге ролен к?мете?), шулай у? эволюция теория?ын ?абул итм?? хас. Даутонда (Теннеси) ?Обезьяний процесс? (1925) ?те? ошо ?араштар?а б?йле була, был процестан ?у? фундаменталистар бер нис? штатта Дарвин теория?ын у?ытыу?ы р?сми тыйыу?а ?лг?ш?[10].
1919 йыл — Б?т? донъя христиандар?ы? фундаменталистик ассоциация?ы булдырыла. 1942 йыл — евангелистар?ы? Милли ассоциация?ын булдырыу, был 1930 йылдар?а х?р?к?тте? к?с???л?не?ен?н ?у? я?ынан популярлашыуына булышлы? ит?[10].
Фундаменталистар х?р?к?тене? и? билд?ле эшм?к?р??ре: Джон Мейчен (инг.)баш., Рубен Торрей (инг.)баш., Льюис Сперри Чафер (инг.)баш. (Даллас дини семинария?ына ниге? ?ал?ан), Чарльз Фуллер (инг.)баш. ( Фуллер семинария?ына ниге? ?ал?ан).
Диалектик теология
??г?ртерг?Диалектик теология, й?ки к?рс?к (кризис) теология?ы — XX быуатты? 20—30 йылдарында Европала барлы??а килг?н протестантизм теология?ы й?н?лешт?рене? бер?е. Был теология м?кт?бен? Швейцариянан пастор Карл Барт була, ул ??ене? ?Толкование на послание апостола Павла к римлянам? (2 изд., 1922) тиг?н китабында шул д??ер?? ?абул ителг?н Библияны либераль т?фсирл??г? ?аршы ??т?и протест белдер? [12].
Шул у? ва?ытта дини ?араштар м??имлеге буйынса бер-бере?е мен?н са?ыштырып булма?ан т?ш?нс?л?р?е ?апма-?аршы ?уйыу р??ешенд? асып ?алына, м???л?н, Алла ??м кеше, м??гелек ??м ва?ыт, инаныу ??м дин ?.б., ????мт?л? был теология диалектик теология тип й?р?т?л? башлай. Тарихи к??лект?н ?ара?анда, диалектик теология— нинд?й?ер ким?лд? Реформация идеяларына кире ?айтыу[13][14], откуда произошло ещё одно её название — ?неоортодоксия?.
Диалектик теологияны? т?п принциптары :
— Алла мен?н кеше ара?ында т?р?н айырма бар, Алла кешене? Уны рациональ фекер й?р?т?? аша ?? алдына танып беле? м?мкинлеген?н ситт? тора.
— Христианлы? мораль, культ ритуалы, социаль ???еллек идеялары йыйылма?ы т?гел ??м х??ерге цивилизация м?нф???тт?рен? яра?лаштырыу?ы талап итм?й[15].
— Кеше ?? аллы Алланы танып бел? алма?а ла, Алла ??е кешег? асыла[15].
— ?Иисус Христос— бер??н-бер Алла ???е? ??м христиан теология?ыны? бер??н-бер ма?саты, асылы ??м эст?леге. Тик Иисус?а ышанып ?ына кеше алла алдында гона? эшл??, я??ылышыу ??м башбашта?ланыу?ан ?отола ала[15].
— Библия — сирк?? в???зд?рене? норма?ы ??м критерийы. Алла ???е в???зд? еткерелг?н х?б?р?? ген? й?ш?м?й, ? в???з я?ма ???г?, й?ки Библия?а ?ылтана[12].
Диалектик теология сикт?ренд? консерватив фундаменталистик ?ына т?гел, ? либераль-теологик тенденциялар ?а була, был уны? ?у?ыра? тар?алыуына килтер?.
Х??и??т тик Христос х?б?ренд? ген?, Алла асышында (откровение) ?ына, ? т?би??те мен?н гона?лы кешел? ??м с?й?си уйындар мен?н мауы?ып ките?се сирк???? т?гел тиг?н идеяны ??тереп, немец протестант теологы Бультман Евангелиенан (Инжилд?н), уны? фаразлауынса, кешел?р я??анды айырыр?а т??дим ит?. Ул Я?ы ???едте мифтар?ан айырыу (?демифологизация?) программа?ын т??дим ит?, у?а ярашлы Инжил (Евангелие) текстарында ул мифология итеп ?арап бул?ан фрагменттар?ы айыра ??м улар?ы тейешенс? а?лата (интерпретация) (Бультман мифологияны алып ташлар?а тим?й, ? улар?ы башта?ы ма?сат?а ярашлы а?латыр?а к?р?к тип и??пл?й, шул осра?та ысын миф ситк? ?уйыла)[12].
Алланы ??? аша ?ына т?гел, ? баш?а ысулдар аша ла танып белерг? була тип уйлап, Бультман ??м баш?а диалектик м?кт?п теологтары философия Алла ???ен а?лар?а яр?ам ит? ала тип фаразлай, шулай итеп, улар ысынында ????ре ин?ар итк?н либераль теология идеяларына кире ?йл?неп ?айта.[15] Был фекер консерватив теологтар?ы? ??т?и т?н?ит утына тотола.
Диалектик теологияны? тар?алыуына с?й?си ва?и?алар ?? т?ь?ир ит?: Карл Барт ??м Пауль Тиллих фашистик идеологияны ??йепл?п сы?а[16], ? Гогартен мен?н Рудольф Бультман нацистар?а я?ын бул?ан ?Немец христиандары? мен?н хе?м?тт?шлек ит?.
Консерватив й?н?лешт?ге ?неоортодоксия? форма?ында?ы идеялар[15] А?Ш-та ары ??еш?, л?кин А?Ш-та неоортодоксия позициялары та?ы ла консервативыра? бул?ан фундаментализм тарафынан к?с???л?н?.
Диалектик протестант м?кт?бе теологтары: Карл Барт, Пауль Тиллих, Рудольф Бультман, Фридрих Гогартен.
Й?ш?? р??еше, этика ??м мораль м?сь?л?л?ре
??г?ртерг?Макс Вебер ?Протестант этика?ы ??м капитализм рухы? (Протестантская этика и дух капитализма) китабында протестантизм йолалары ??м ?араштарыны? капиталистик к?сепселек (промысел) ??м эш?ыуарлы? азатлы?ына ы??ай т?ь?ир ите?ен билд?л?й. Протестантлы?ды? был ?ы?аты х??ерге заманда айырыуса А?Ш-та ??м донъяла?ы ?ай?ы бер илд?р?? тарал?ан. Вебер, м???л?н, т?? осор?а капитал туплау сы?ана?ы тип аскетизм ??м байлы? туплау?ы атай. ?аил?л?р, секта ??м общиналар?а?ы бер-бере?? ышаныс ва?ытты буш?а у??ырмау (??р са? эш мен?н м?ш??л булыр?а) мен?н берг? сау?а ??м банк эше, ?у?ыра? эре с?н???т капиталыны? ??е?ен? килтер? (был ?лк?л? протестанттар к?пт?рг? ?лг? булырлы?).
Протестантлы? этика?ы тарихи я?тан инаныу аша а?ланыу (оправдание верой) ??м Sola Fide (спасение ?только верой?) протестант дини т??лим?тен? б?йле. ??й?? инаныу ????мт??е итеп ?арала, ?схоласттар уйла?анса, ??й?? инаныу?ы булдырмай, ? кире?енс?, инаныу ??й???е булдыра?[17].
Классик протестант дини т??лим?те буйынса Евангелие (Инжил) ?анунында?ы ?хла? талаптарыны? ма?саты— т?рл? эшт?р эшл??г? эт?ре?, изгелекк? яр?ам ите? ??м яуызлы??а ?амасаулау. ?анунды? рухи ???ми?те— гона?ты к?р??те?, асып ?алыу?а (указать) ??м шуны? мен?н т??б?г? (покаяние) килтере???. Мартин Лютер буйынса Инжил (Евангелие) ?анун ниге?енд? ??м у?а б?йле ?йр?телерг? тейеш, ю??а уны? м???н??е ?алмай. Антиномистар мен?н б?х?с барышында Мартин Лютер ??м ортодокс дин белгест?ре Т??атта (Библияны? и? борон?о ?л?ш?) я?ыл?ан ?хла? нормалары христиандар ?с?н м??им т?гел ??м улар?ы ?Евангелие? номалары мен?н алмаштырыр?а к?р?к тиг?н фекерг? ?аршы сы?а[18].
Т??рат (Ветхий Завет) мен?н Я?ы ???едт? (Новый Завет) я?ыл?ан эхла? нормаларыны? бер??млеге ??м к?с?гилешлеге тура?ында?ы ?араш ортодокс протестант теологтарына б?г?н д? хас.
Х??ерге протестантизмда антиномизм идеялары дини ойошмалар эшм?к?рлегенд? к?рен?, улар Хо?ай ?ануны (Божий Закон ??м Ун Васыят?а-Десять заповедей) ниге?л?нг?н ?хла? система?ы урынына баш?а системаны уйлап сы?ара. Антиномизм этика?ында?ы ?хла?и идеалдар ????ре изгелекте? урынын алыр?а ынтыла, улар кешел?р?е х?р?ф?тт?р??н ?от?арыр?а, кеше ихтыяждарын тулы?ынса ??н???тл?ндерерг? в?????л?й. Ортодокс (э?м?-э?лекле, дин ниге???рен? то?ро) христиан этика?ында бындай ?араш Изгелек (Благодать, Б?р?к?т, Алланы? Р?хм?те) тура?ында?ы т??лим?тте яуыз ни?тт? гона?лы т?нде ??н???тл?ндере? ?с?н фай?аланыу тип и??пл?н?, ??м ул ?ай?ы бер зинаны (бо?о?ло?, ф?хеште) ??ф? ите?се ??м хатта а?лаусы дини ойошмалар (?секталар?) эшм?к?рлегенд? са?ыла[19].
Х??ерге либераль протестант теологтарыны? бер а?ы ?ай?ы бер протестантизм ?ына т?гел, ? тотош христианлы??а хас мораль нормалар?ы ин?ар ит? (м???л?н, енси тормош м?сь?л?л?ренд?). Т??ратта?ы васыяттар?а (заповеди) гона?лы тормош алып барыу?ы ??йепл?? ?ай?ы бер ультралиберал теологтар тарафынан Т??ратта?ы васыяттар?ы ?айлап алып ?улланыу тип ?арала, улар, былай бул?ас, Т??ратты? б?т? васыяттарын да ?т?рг? к?р?к ти, шулай итеп, кашрут (кашер, р?хс?т ителг?н ??м харам ашамлы? тура?ында), Суббота (Шаббат, Алла донъяны булдыр?анда?ы етенсе етенсе к?н, й???дт?р был к?нд? эш эшл?м?й торор?а тейеш) ??м енси т?ртипте яйлаусы васыяттар?ы бер та?та?а те??[20].
?у??ы йылдар?а был идеялар ?ай?ы бер К?нбайыш ??м Т?нья? Европа илд?ренд?, башлыса лютеранлы? ??м англиканлы? сирк????ре бул?ан илд?р??, ны? таралды. Шул у? ва?ытта ?ай?ы бер илд?р?? (Африка, Азия, Латин Америка?ы) был идеялар ошо у? дини конфессиялар ойошмаларында я?лау тапманы, хатта улар?а ?аршы сы?ыусылар булды[21].
Протестанттар Р?с?й??
??г?ртерг?Килеп сы?ыу тарихы
??г?ртерг?Х??ерге Р?с?й территория?ында протестанттар общиналарына Европа илд?рен?н 1524—1533 йылдар?а Лютер осоронда й?ш?г?н б?й?к кен?з Василий III сау?аг?р??р ??м ??н?рсел?р ниге? ?ала[22].
1524 йылда Б?й?к М?ск?? кен?злеге мен?н Швеция ара?ында солох килеше?е т???лг?с, Р?с?йг? Швеция, Дания, ?у?ыра? Англия мен?н Голландиянан Лютер т??лим?тен я?лаусылар кил? башлай. Сау?аг?р??р мен?н берг? т?рл? о?талар (?умельцы?) кил?, улар?ы Василий III д??л?т хе?м?тен? махсус р??ешт? са?ырта. Улар, башлыса, протестант аптекар?ар, р?ссамдар, ??н?рсел?р була. Улар?ы? бары?ына ла ?? ?й??ренд? англикан, лютеран ??м реформат сирк??е дини йолаларын ?тк?рерг? ирек бирел?[23].
?у?ыра? Иван IV Грозный заманында медиктар, тупсылар (?пушкарники?), алтын ??м к?м?ш э?л??сел?р (?искатели злату и серебру?), з?р??нд?р (ювелиры), р?ссамдар ??м баш?а белгест?р кил?, бер а??ан улар?а х?рби??р ?? ??т?л?. Европанан Р?с?йг? Фёдор Иоаннович, Борис Годуновта (дини ?у?ыштар ар?а?ында т?рл? илд?р??н ?ас?ындар?ы Р?с?й д??л?тен? ?абул ит?), Михаил Фёдорович (1613—1645) ??м Алексей Михайлович (1645—1676) к?пл?п са?ыра. Р?с?йг? протестант илд?рен?н ю?ары квалификациялы белгест?р?е Пётр I л? шулай у? ???ем са?ыра, ул хаким итк?н осор?а илг? бик к?п белгес- математик, химик, физик ?алимдар, ??м шулай у? карап т????сел?р, руда э?л??сел?р, ди?ге?сел?р, тау заводчиктары, х?рби белгест?р кил?. Бик к?п протестанттар д??л?тт? и? ю?ары вазифалар?ы бил?й, Р?с?й?е? и? ю?ары ?атламына ин?[23]. Христиан-протестанттар Екатерина II (1763, 1789 йылдан) заманында к?нья? ??м Волга буйы ер??рен эшк?рт? башлау ?с?н к?пл?п кил?, батшабик? к?сеп киле?сел?рг? бик к?п ??т?нл?кт?р бир?, улар?ы х?рби хе?м?тт?н ??м граждан хе?м?тен?н, 30 йыл?а ?алымдан азат ит?, бынан тыш сит илд?н к?сеп киле?сел?рг? тулы тулы дини ирек бирел?[23].
Р?с?й?? протестанттар ?аны бигер?к т? Ливония ??м Швеция мен?н ?у?ыштан ?у? к?б?й?. 1721 йыл?ы Ништадт килеше?е буйынса Швеция Р?с?йг? Лифляндия (Латвияны? бер ?л?ш?), Эзель утрауы мен?н берг? Эстляндия, Ингерманландия (х??ерге Санкт-Петербург тир?л?й ер??р) ??м Выборг мен?н Финляндияны бирерг? м?жб?р була. Я?ы Р?с?йг? ?ушыл?ан ер??р?? дини ирек ?а?ланыр?а тейеш була: "?алдырып кителг?н (шведтар тарафынан) ер??р?? дини к?сл?? булмаяса?, кире?енс?, Евангелие дине, сирк??е ??м м?кт?пт?ре, ??м у?а ?ара?ан баш?а ?йбер??р Швеция д??л?тенд? нисек бул?ан, шул х?лд? тотоласа?, улар?а (был ер??р??) грек (православ) сирк??е йолалары кил?с?кт? шулай у? ирекле ??м бер нинд?й ?амасау?ы? баш?арыла алыр?а тейеш " (?В уступленных землях не имеет быть введено принуждение в совести, а напротив того Евангелическая вера, церкви и училища, и что к тому принадлежит, на том основании, на котором при последнем Свейском правительстве были, оставлены и содержаны будут с тем однако ж, чтобы в них и вера греческого исповедания впредь также свободно и без всякого помешательства могла быть отправлена?). Р?с?й империя?ына я?ы ер??р?е ?ушыу XIX быуат башына тиклем бара, я?ы ?ушыл?ан ер??р??н кешел?р Р?с?й?е? баш?а ?лк?л?ренд?ге буш ер??рг? к?сеп ултыра башлай. Был процесс XX быуат башына тиклем бара[23]. 1940 йылда Латвия, Литва ??м Эстония СССР-?а ?ушыл?андан ?у? протестанттар?ы, башлыса, к?сл?п баш?а ?лк?л?рг? к?сере? бара, я?ы урындар?а протестант сирк????ре барлы??а кил? башлай[24].
Т?рл? осор?ар?а я?ы ер??р??н ??м унда й?ш?г?н кешел?р??н тыш Р?с?й?? к?п кен? ?сир??р ?ала, бигер?к т? т?р?л? ??н?р эй?л?рен Р?с?й х?к?м?те ?? илд?рен? кире ?айтарыу?а ?аршы була. ?сир??р Иван Грозный (1558—1582) заманында Ливония ?у?ышы (М?ск????ге т??ге пастор?ар ?сир??р ара?ынан ?айлана), Пётр I заманында Т?нья? ?у?ыш ва?ытында к?п була. ?ай?ы бер ?сир??р д??л?т хе?м?тен? ?абул ител?, Воронежда (Р?с?й флотына ниге? ?алын?ан урын) т?пл?нг?н шведтар ?с?н ике кирха (?орам) т???л?[23].
XVII быуат а?а?ында М?ск???? 2 лютеран сирк??е була (Изге Михаил мен?н Изге Пётр ??м Павел) ??м бер Евангелист- реформат (кальвинисттар) сирк??е; о?а?ламай кирхалар мен?н протестант м?кт?пт?ре ?стерхан, Архангельск ??м баш?а сау?аг?р??р ?алаларында барлы??а кил?. Пётр I заманынан алып, Р?с?й??ге православ булма?ан христандар эшт?ре мен?н Синод ш???лл?н? (?у?ыра?— Лифляндия, Эстляндия ??м Финляндия эшт?ре буйынса Юстиц-коллегия). 1817 йылда Дини эшт?р ??м халы? м??арифы буйынса министрлы? булдырыла.
XVIII быуат эсенд? Петербургта 12 протестант община?ы барлы??а кил?: ?с немец лютеран, швед лютеран, фин лютеран, кадет корпустарында ике т?рл? милл?тле, голланд реформат, д?й?м немец реформат ??м француз реформат, англикан (Английская набережная, 56)[1] ??м немец ?Евангелие буйынса ту?андар?. Санкт-Петербург та протестанттар?ы? д?й?м ?аны быуат а?а?ына 6000 кешен?н артып кит?[2].
1832 йылда Николай I Р?с?й империя?ы протестант сирк????ре Уставын ра?лай. Устав буйынса, общиналар Ю?ары совет ?айлай (конвент), ул дини закондар?ы ??м д??л?т закондарын ?т???е к???т?. Пастор?ар дворяндар ке?ек ?к хо?у? мен?н фай?алана (??т?нл?кт?ре була), улар?ы? хе?м?т ха?ыны? бер ?л?ш? ?а?нанан бирел?.
Протестанттар Баш?ортостанда
??г?ртерг?Протестант- швед ?сир??р К?нья? Урал?а Пётр I заманында еб?рел?, улар?ы? к?бе?е православие?а к?сеп, казактар р?тен? инеп кит?. Протестанттар тура?ында материалдар бик к?п т?гел. XIX быуат а?а?ында Баш?ортостан бил?м?л?рен? немец-меннониттар ??м славян евангелист ?штундист? христиандары к?сеп кил? башлай. Белорет металлургия заводында инженер-техник хе?м?тк?р??р?е? к?бе?е немец, й?ки швед милл?тен?н була (Ф. М. Вогау, Р. В. Германн, Г. М. Марк, А. Э. Гассельблат, шведтар- бер ту?ан Андерсондар ?.б, улар?ы? бере?е Белоретта ?ала) 1909 йыл?ы ?ф? губерна?ы баптист-протестант общиналары исемлеге ?а?ланып ?ал?ан. Баптист немецтар батша режимы тарафынан э??рлекл?н?, шул с?б?пле улар 1904—1905 йылдар?а Баш?ортостан тарафтарына ла килеп сы?а. 1910 йылда немец ??м Балтик буйы кешел?рен?н тор?ан евангелист-лютерандар община?ы барлы??а кил?. Беренсе донъя ?у?ышы осоронда немецтар?ы к?нбайыш губерналар?ан Р?с?й?е? эске ?лк?л?рен? китерг? м?жб?р ит?л?р, протестант- немецтар Баш?ортостан бил?м??ен? л? кил? (Билд?ле кинематографист Пауль Тиман 1915 йылда ??ф?л? м?фт?й Солтановты ерл??? тиг?н Баш?ортостан тура?ында?ы беренсе фильмды т?ш?р?).
Совет осоронда протестанттар?ы? дини тормошо ла сикл????рг? дусар була. СССР тар?ал?андан ?у? 1980—2000 йылдар?а Баш?ортостанда т?рл? протестант ойошмалары т???л?, улар?ы? к?бе?енд? сит илд?н еб?релг?н миссионер?ар ?? эшм?к?рлеген й?йелдер?. Кальвинизм общиналары революция?а тиклем Себер, Санкт-Петербург, М?ск?? ??м К?нбайыш Украинала тарала. Совет осоронда кальвинистар (реформат) х?р?кте тыйыла. XX быуатты? 90 йылдарында реформат ойошмалары я?ынан к?рен? башлай. 1999 йылда Твер?а Р?с?й реформаттар?ы? (кальвинисттар) 1-се конгресы ?т?. 1999 йылдан башлап ?ф?л? 1 кальвинист сирк??е эшл?й (?Возрождение?)[25].
Баптистар?ы? Баш?ортостанда 22 ойошма?ы бар, ет???е- ?ф?л?. Бынан тыш бер нис? протестант ассоциация?ы сирк????ре бар. Улар дин тотоусылар мен?н ген? эшл?м?й, ? ?? ойошмаларына я?ы кешел?р?е й?леп ите? ?с?н тырышлы? ?ала, балалар у?ыта, улар мен?н т?рби??и эшт?р алып бара.
Протестанттар ?аны ??м донъяла урыны
??г?ртерг?Тикшерене?сел?р?е? к?бе?е фекеренс?, Ер?? й?ш?г?н халы?ты? 33 % христианлы?ты? теге, й?ки был форма?ы я?лы[26][27][28][29][30][31][32][33]. The Pew Forum on Religion ???ге тикшерене???ренд? донъя хал?ыны? 32 % тиел? [34]. Протестантлы? христианлы?ты? икенсе ?ур й?н?леше, у?а 800 млн кеше ин?[35][36][37].
Х??ерге заманда протестантизм идеялары донъяла?ы б?т? илд?рг? л? ?теп инг?н. 92 илд? протестантизм христианлы?ты? т?п й?н?леше, 49 илд? протестанттар ил хал?ыны? к?пселеген т?шкил ит?[38].
Протестанттар- Скандинавия илд?ре, А?Ш, Б?й?к ритания, Австралия, Я?ы Зеландияла и? ?ур дини т?рк?м. Германия, Нидерланд, Канада, Швейцарияла протестантизм ике т?п дини т?рк?мд? т?шкил ит? ( католицизм мен?н берг?)[39].
Миссионер?ар тырышлы?ы мен?н, XXI быуат башына протестанттар бер нис? Африка иленд? (Либерия, Намибия, Замбия, Зимбабве, Ботсвана, Гана, ???к Африка Республика?ы, Кения, Малави, Конго) ??м Тымы? океан илд?ренд? (Папуа-?ы Гвинея, Фиджи, Самоа, Тонга, Соломон утрау?ары, Вануату) халы?ты? к?пселеген ?? динен? к?ндер? ал?ан. Элект?н католик бул?ан Латин Америка?ында ла протестанттар ?и?елерлек у?ыш?а ирешк?н. Б?г?н Гондурас, Сальвадор, Гватемала, Доминика, Белизда?ы халы?ты? ?ст?н бер ?л?ш?-протестант. Гаити, Никарагуа, Коста-Рика, Доминикан Республика?ы ??м Бразилия ке?ек католиктар илд?ренд?ге халы?ты? 20 % протестант[38].
И? ?ур протестант( 10 млн христиандан арты?, й?м?е?е 220 400 000 кеше) сирк????ре:
№ | Сирк?? | Протестанттар | Конфессия |
---|---|---|---|
1 | Ассамблеи Бога | 67 500 000 | Пятидесятники |
2 | Церковь Англии | 25 000 000 | Англикане |
3 | Адвентисты седьмого дня | 25 000 000 | Адвентисты |
4 | Евангелическая церковь Германии | 23 700 000 | Лютеране и реформаты |
5 | Англиканская церковь Нигерии | 18 000 000 | Англикане |
6 | Южная баптистская конвенция | 16 200 000 | Баптисты |
7 | Церковь ?Китай за Христа? | 12 000 000 | Пятидесятники |
8 | Объединённая методистская церковь | 12 000 000 | Методисты |
9 | Церковь Уганды | 11 000 000 | Англикане |
10 | Китайское евангельское братство | 10 000 000 | Пятидесятники |
Шулай у? ?ара?ы?
??г?ртерг?И?к?рм?л?р
??г?ртерг?- ↑
- Протестантство // Ефремова Т. Ф. Новый словарь русского языка. Толково-словообразовательный: Св. 136000 словарных статей, около 250000 семантических единиц : В 2 т. — М.: Рус. яз., 2000. — (Библиотека словарей русского языка). — ISBN 5-200-02800-0.
- Протестантство // Словарь русского языка: В 4-х т. / АН СССР, Ин-т рус. яз.; Под ред. А. П. Евгеньевой. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Русский язык, 1981—1984.
- Протестантство // Толковый словарь Ушакова
- Протестантство // Большой толковый словарь русского языка: А-Я / РАН. Ин-т лингв. исслед.; Сост., гл. ред. канд. филол. наук С. А. Кузнецов. — СПб.: Норинт, 1998. — 1534 с. — ISBN 5-7711-0015-3.
- ↑ 2,0 2,1 Протестантлы? / О. В. Куропаткина // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ 3,0 3,1 ПРОТЕСТАНТИЗМ // Энциклопедия истории Украины // Институт истории Украины НАН Украины
- ↑ Религиоведение: энциклопедический словарь. Забияко, Андрей Павлович, Красников, Александр Николаевич, Элбакян, Екатерина Сергеевна. Академический проект, 2006. Страниц: 1254.
- ↑ Смирнов М. Ю., 2005
- ↑ ЕВАНГЕЛИКИ . Дата обращения: 17 август 2013. Архивировано 24 август 2013 года.
- ↑ Bebbington D. W. Evangelicalism in Modern Britain: A History from the 1730s — to the 1980s. L.; Boston, 1989
- ↑ George M. Marsden, Understanding Fundamentalism and Evangelicalism, Eerdmans, Grand Rapids, 1991, p. 4
- ↑ Кошко М. В. Появление и развитие протестантского фундаментализма в США // Вестник Ленинградского государственного университета им. А. С. Пушкина. 2013. № 2. Т. 2.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 [dic.academic.ru/dic.nsf/enc_philosophy/1323/ФУНДАМЕНТАЛИЗМ Фундаментализм Религиозный]
- ↑ Евангелики
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Хегглунд, 2001, гл. 34. ?Теология начала XX века. Современные направления и идеи?, с. 341
- ↑ Диалектическая теология // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ ДИАЛЕКТИ?ЧЕСКАЯ ТЕОЛО?ГИЯ 2019 йыл 1 август архивлан?ан., Большая российская энциклопедия // С. С. Аверинцев
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Гараджа В. И. Диалектическая теология // Новая философская энциклопедия / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин, заместители предс.: А. А. Гусейнов, Г. Ю. Семигин, уч. секр. А. П. Огурцов. — 2-е изд., испр. и допол.. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9.
- ↑ Диалектическая теология // Христианство: Словарь/ Под общ. ред. Л. Н. Митрохина.— М.: Республика, 1994. — С. 129. ISBN 5-250-02302-9.
- ↑ Хегглунд, 2001, гл. 21. ?Лютер?
- ↑ Хегглунд, 2001
- ↑ С. В. Булгаков Справочник по ересям, сектам и расколам. Антиномизм 2012 йыл 29 февраль архивлан?ан.
- ↑ Oliver ?Buzz? Thomas. When religion loses its credibility (инг.) // USA TODAY, 19 ноября 2006; русский перевод: Оливер Томас. Когда религия теряет доверие 2013 йыл 4 октябрь архивлан?ан. (недоступная ссылка с 26-05-2013 (4442 дней) — история, копия)
- ↑ Каргина И. Г. Метаморфозы христианства на фоне постмодернистского пейзажа / И. Г. Каргина // Политические исследования. — 2012. — № 5. — С. 106—122.
- ↑ Энциклопедия Брокгауза и Эфрона. Избранные статьи [Pagez.ru]
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 Российская цивилизация: Этнокультурные и духовные аспекты: Энц. Словарь. М.:Республика,2001. — С.326-332. 2017 йыл 9 сентябрь архивлан?ан.
- ↑ Истоки протестантизма в России. Доцент кафедры религиоведения РАГС, кандидат философских наук Лопаткин Ремир Александрович . Дата обращения: 30 август 2013. Архивировано из оригинала 27 сентябрь 2013 года. 2013 йыл 27 сентябрь архивлан?ан.
- ↑ Протестанты в Башкирии
- ↑ J. Gordon Melton, Martin Baumann. Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices. — Second Edition. — Santa Barbara, California; Denver, Colorado; Oxford, England: ABC-CLIO, 2010. — С. lix. — ISBN 978-1-59884-203-6.
- ↑ CIA. World (ингл.). The World Factbook. Дата обращения: 27 апрель 2013. 2010 йыл 5 ?инуар архивлан?ан.
- ↑ Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents (ингл.). Adherents.com (2000). Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года. 2010 йыл 29 ?инуар архивлан?ан.
- ↑ Динамика численности религий в мире . historic.ru (27 ?инуар 2004). Дата обращения: 27 апрель 2013.
- ↑ ХРИСТИАНСТВО . Универсальная научно-популярная энциклопедия ?Кругосвет?. Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года.
- ↑ Количество христиан увеличится к 2050 году . Мир Религий (23 апрель 2001). Дата обращения: 27 апрель 2013. 2013 йыл 9 ноябрь архивлан?ан.
- ↑ The state of the Christian world 2000 (ингл.) (недоступная ссылка — история). Gospel Preached (2000). Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года. 2013 йыл 8 май архивлан?ан.
- ↑ Status of Global Mission, 2011, in Context of 20th and 21st Centuries (ингл.) (недоступная ссылка — история). Dr. Douglas A. Blanc (2011). Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года.
- ↑ Global Christianity (ингл.). The Pew Forum on Religion & Public Life (19 декабрь 2011). Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года.
- ↑ Global Christianity A Report on the Size and Distribution of the World's Christian Population (ингл.). The Pew Forum on Religion & Public Life (19 декабрь 2011). Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года.
- ↑ Ревуненкова Наталия Владимировна. Протестантлы?. — Питер-Юг, 2007. — (Религии мира). — ISBN ISBN 978-5-469-01656-4.(недоступная ссылка)
- ↑ Светлана Корсак. Кто такие протестанты? Неопубликованное опровержение (недоступная ссылка — история). портал Baznica.Info. Дата обращения: 27 апрель 2013. Архивировано 30 апрель 2013 года. 2015 йыл 11 июнь архивлан?ан.
- ↑ 38,0 38,1 Christian Population as Percentages of Total Population by Country (ингл.) (недоступная ссылка — история). The Pew Research Center's Religion and Public Life Project (12-19-2011). Дата обращения: 15 август 2013. Архивировано 14 сентябрь 2013 года. 2018 йыл 24 декабрь архивлан?ан.
- ↑ Religions (most recent) by country.
???би?т
??г?ртерг?- Уры? теленд?
- Лункин Р. Н. Протестантлы? и глобализация на просторах Евразии // Религия и глобализация на просторах Евразии / Под ред. А. В. Малашенко и С. Б. Филатова; Московский Центр Карнеги. — М.: Неостром, 2005. — 343 с.
- МакГрат А. Введение в христианское богословие / Перевод с английского. — К.: ?Библия для всех?, 1998.
- Либерально-протестантская школа экзегезы // Мень А. В. Библиологический словарь. — М.: Фонд имени Александра Меня, 2002.
- Основы религиоведения : Учеб / Авт.: Ю. Ф. Борунков, И. Н. Яблоков, М. П. Новиков и др.; Под ред. И. Н. Яблокова. — М.: Высш. шк., 1994. — 368 с.
- Смирнов М. Ю. Теология протестантская // Реформация и протестантизм: Словарь. — Санкт-Петербург: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2005.
- Соколов, И. И. Отношение протестантизма к России в XVI и XVII вв. (1880) / См.: Лютер, Мартин. О свободе христианина. Уфа: ARC, 2013. С. 553—599. ISBN 978-5-905551-05-5
- Фишер, Куно. Век Реформации и проложенный ею ход развития новой философии (1889) / См.: Лютер, Мартин. О свободе христианина. Уфа: ARC, 2013. С. 613—647. ISBN 978-5-905551-05-5
- Хегглунд Б. (инг.)баш. История теологии / Пер.с швед. В. Ю. Володин; Под ред. А. М. Прилуцкого. — СПб: Светоч, 2001. — 370 с. — 2000 экз. — ISBN 5-7443-0058-9.
- Стенли Гренц и Роджер Олсон. Богословие и богословы XX века / Пер. с англ.. — Черкассы: Коллоквиум, 2011. — 520 с с. — ISBN 978-966-8957-19-2.
- На других языках
- Wilhelm, Joseph. Protestantism. // The Catholic Encyclopedia. Vol. 12. New York: Robert Appleton Company, 1911
?ылтанмалар
??г?ртерг?протестантизм Вики???лект? | |
Протестантлы? Викикитапханала | |
Протестантизм Викимилект? | |
Протестантизм Викия?ылы?тар?а |
- Религиоведческие работы
- Протестанты в религиозном пейзаже России после 500- летия Реформации
- Куропаткина О. В. Неопротестантизм // Большая российская энциклопедия : электронная версия. — 2016. — Дата обращения: 27.02.2018.
- ?Протестантлы?? — книга М. С. Каретниковой об истории развития протестантского движения в Европе
- Куропаткина О. В. Протестантизм // Большая российская энциклопедия : электронная версия. — 2017. — Дата обращения: 27.02.2018.
- Протестантские сайты