重庆城市管理职业学院开展儿童青少年书法活动
Тамъян-?атай кантоны (рус. Тамьян-Катайский кантон) — Баш?ортостан кантоны.
Тамъян-?атай кантоны | |
---|---|
![]() | |
Тамъян-?атай кантоны | |
Ил | ![]() Баш?ортостан АССР-ы |
???ге | Белорет ?ала?ы |
Ойошторол?ан | 1919 |
Май?аны | 20 212 км2 |
Хал?ы | 119 419 кеше (1920) |
Р?сми телд?р | баш?орт теле |
Административ ???ге — Белорет ?ала?ы.
Тарих
??г?ртерг?1917 йылды? декабренд? III Б?т? баш?орт ойоштороу ?оролтайы ?Баш?ортостанды? автономиялы идара?ы тура?ында? ?арарын ?абул ит?, у?а ярашлы Баш?ортостан м?хт?ри?те ту?ы? кантондан тора: Барын-Табын, Б?рй?н-Т??г??ер, Ете ырыу, И?кен-?атай, ?ыпса?, ?ыуа?ан, Тамъян, Ту?-Соран ??м ???рг?н[1][2]. 1919 йылды? башына ?арата Баш?ортостан м?хт?ри?те 13 кантондан тора: Ар?аяш, Б?рй?н-Т??г??ер, Дыуан, Ете ырыу, К???й, ?ошсо, ?ыпса?, Табын, Тамъян-?атай, Ту?-Соран, ???рг?н, Юрматы ??м Ялан[3].
1919 йылды? 20 мартында?ы ????к Совет власы мен?н Баш?орт х?к?м?те ара?ында Баш?орт совет автономия?ы тура?ында килеше??г? ярашлы республика территория?ы 13 кантондан тора, уны? ара?ында Тамъян-?атай кантоны ла була.
Кантон Верхнеурал ??м Троицк ?й????рене? 17 улусынан тора.
ВЦИК-ты? 1924 йыл?ы 15 декабре ?арарына ярашлы, Тамъян-?атай кантоны 8 улыс, ? ВЦИК-ты? 1926 йылды? 14 июнд?ге декреты буйынса — 8 улыс ??м ??аллы Ломовка ауыл Советы т???л?.
1922 йылды? 17 авгусында ВЦИК?Баш?орт Автономниялы Совет Республика?ыны? сикт?рен ??т?м? ки??йте? тура?ында? декрет ?абул ит?,уны? буйынса Тамьян-?атай ер??ре Сил?бе губерния?ына китерг? тейеш була. Был ?арар баш?орттар?ы? риза?ы?лы?ын тыу?ыра.
Тамьян-?атай кантон ойошмалары Баш?ортостанда ?алыу?ы я?лап сы?ыш я?ай. Кантон баш?арма комитеты, РКП(б) канткомы ??м кантонды? яуаплы хе?м?тк?р??ре 1922 йылды? 26, 28 августында ??м 1 сентябренд? Тамьян-?атай кантонын (Белорет ?ала?ын ?ушып) Сил?бе губерния?ына к?сере?г? ?аршы ?арар?ар сы?ара.
1922 йылды? 2 октябренд? РКП(б) ?К Ойоштороу бюро?ы БАССР составынан Тамьян-?атай кантонын сы?арыу?ы ту?татып торор?а ?арар сы?ара, быны Наркомнац та хуплай. Был м?сь?л? буйынса РКП(б) ?К Ойоштороу бюро?ы комиссия?ы т???л?. 31 октябр?? ул ВЦИК Президиумына Тамьян-?атай кантонын Сил?бе губерния?ына бире??е я?ынан ?арар?а т??дим ит?. 2 ноябр?? РКП(б) ?К Ойоштороу бюро?ы комиссияны? был ?арарын ра?лай.1922 йылды? 9 ноябренд? ВЦИК Президиумы ??ене? Тамьян-?атай кантонын к?сере? тура?ында?ы 17 августа?ы ?арарыны? 3-с? пунктын ??г?ртерг? ?арар ит?,? К?нья? Уралды? баш?а с?н???т т?б?кт?ре Сил?бег? кит?.
1923 йылды? ?инуарында Тамъян-?атай кантонына ВЦИК Р?йесе М. И. Калинин кил?.Ул 1921—1922 йылдар?а Волга буйында бул?ан аслы? э?емт?л?рене? кантон?а ?а?ылыуын я?а:
?... ауылдар?а мал б?т?нл?й ю?, хатта бес?й мен?н этт?р ?? ?ир?к осрай, улар?ы аслы? ва?ытында ашап б?т?рг?нд?р …?
М???л?н, ???н улысы Х?мит ауылында аслы??а тиклем 300 кеше, 80 ш?хси хужалы?, 380 эш аты, 400 ?ыйыр бул?а, аслы?тан ?у? 162 кеше, 48 ш?хси хужалы?, 15 ат, 10 ?ыйыр ?ал?ан[4].
1930 йылды? 20 авгусында кантон б?т?р?л?, уны? территория?ы ?бй?лил, Белорет ??м Учалы административ райондары составына ин?.
Хал?ы
??г?ртерг?1926 йылда?ы Б?т? Союз халы? и??бе буйынса Тамъян-?атай кантонында й?ш?г?н[5]:
Халы? ?аны | Ир-ат | ?атын-?ы? | Берг? |
---|---|---|---|
Бар халы? | 55 667 | 63 752 | 119 419 |
?ала хал?ы | 14 090 | 15 878 | 29 968 |
Ауыл хал?ы | 41 577 | 47 874 | 89 451 |
1920 йылда — 119 419 кеше (1920).
География
??г?ртерг?Май?аны — 20 212 км2 (1922). 1919 йылда т?нья?та — Златоуст районы, к?нсы?ышта — Сил?бе губерна?ы, к?нья?та — Б?рй?н-Т??г??ер кантоны, к?нья?-к?нбайышта — ?ыпса?-Ете ырыу кантоны, к?нбайышта — Юрматы кантоны ??м т?нья?-к?нбайышта К???й кантоны мен?н сикт?ш була. 1922 йылда т?нья?-к?нсы?ышта ??м к?нсы?ышта — Сил?бе губерна?ы, к?нья?та — Йылайыр кантоны, к?нья?-к?нбайышта — Ст?рлетама? кантоны ??м т?нья?-к?нбайышта ?ф? кантоны мен?н сикт?ш була.
Хужалы?ы
??г?ртерг?Тамъян-?атай кантонында и?тисадты? т?п тарма?тары ауыл хужалы?ы ??м тау с?н???те бул?ан.
Белорет металлургия заводы; Ег??е, Инй?р ??м Тирл?н заводтары; Белорет с?й-сым ??м кирбес заводы, Петровск быяла заводы, 4 тире-к?н заводы, а?ас эшк?рте? предприятиелары, тимер руда?ы ??м хром рудниктары эшл?й. 1923 йылда 17 ба?ар бул?ан.
1927 йылда ??р?нт? ер??р 27,4 ме?.га т?шкил итк?н.
1926 йылда кантонда 1?се ба??ыс 81 м?кт?п, 3 китапхана ??м 6 китап у?ыу йорттары (изба-читальня), 1925 йылда — 6 хастахана ??м 4 амбулатория бул?ан.
Кантон баш?арма?ы (ревкомы) р?йест?ре
??г?ртерг?- Р?с?лев Талха ?айса улы (1918)
Шулай у? ?ара?ы?
??г?ртерг????би?т
??г?ртерг?- История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2010. — Т. V. — 468 с.
- Белорецкая энциклопедия, 2007. ISBN 978-5-8258-0248-0.
И?к?рм?л?р
??г?ртерг?- ↑ История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2010. — Т. V. — С. 128. — 468 с.
- ↑ ?сф?нди?ров ?. З. Кантон // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа: ГРИ ?Башкортостан?, 2005. — С. 72. — 304 с.
- ↑ Голод 1921—1922 гг. в ?Малой Башкирии? и его особенности
- ↑ По данным Всесоюзной переписи населения 1926 года по Тамьян-Катайскому кантону Башкирской АССР
?ылтанмалар
??г?ртерг?- Ну?аева Ф. ?. Тамъян-?атай кантоны // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Статья ?Кантон? в Башкортостан: краткая энциклопедия(недоступная ссылка)
- Хозяйство башкир Тамьян-Катайского кантона